Kada brojeve o broju zaraženih i umrlih od korona virusa stavimo na kartu svijeta ili Evrope, jedna je stvar odavno jasna: zapadna Evropa daleko je teže pogođena od istočne, gotovo bez izuzetka. Stoga se prirodno nameće pitanje – zašto je to tako?
Naravno, poređenje zvaničnih brojeva iz različitih zemalja prilično otežavaju razni faktori. Prije svega, budući da sve zemlje ne provode testiranje u jednakom opsegu, logična posljedica je da će kod nekih broj potvrđenih slučajeva biti mnogo veći nego kod drugih, čak i ako je u stvarnosti približno sličan. A masovna testiranja na antitijela, koja su provedena u Švedskoj i nizu drugih zemalja, pokazuju da je pravi broj zaraženih daleko veći od bilo čijih zvaničnih brojki.
Poređenje apsolutnih brojki umrlih problematično je i zbog različite većine zemalja, ali i zbog toga što svi koji su umrli od korona virusa – ili s korona virusom – nisu zvanično zavedeni u evidenciji, iz raznih razloga.
Uprkos svemu tome, razlika između zemalja zapadne i istočne Evrope, uključujući Hrvatsku, prevelika je da bi se zanemarila. Kako piše “Guardian”, čak i najgore pogođene zemlje istočne Evrope imaju manje stope zaraženih i umrlih od bilo koje zemlje zapadne Evrope.
Slovačka 5 umrlih na milion stanovnika, susjedna Austrija 68
Slovačka, naprimjer, ima samo 1.429 potvrđenih slučajeva i 25 smrti, što je 5 na milion stanovnika. Susjedna Austrija, koja ima oko 3,5 miliona stanovnika više nego Slovačka, ima 10 puta više zaraženih (15.684) i 20 puta više umrlih – 608, odnosno 68 na milion stanovnika.
A Austrija je relativno dobro prošla među zemljama zapadne Evrope. Švedska, koja ima 10 miliona stanovnika, dakle oko milion više od Austrije, ima 23.216 zaraženih i 2.854 umrlih (291 na milion stanovnika).
Belgija, koja ima oko 11 i po miliona stanovnika, ima čak 50.781 zaraženog i 8.339 umrlih (720 na milion ljudi). Sa druge strane, Grčka, koja ima nešto manje od 11 miliona stanovnika, ima 2.642 zaražena i samo 146 umrlih (14 na milion ljudi).
Najteže pogođene evropske zemlje su, naravno, Italija, Španija, Francuska i Velika Britanija. Velika Britanija, koja ima oko 66,5 miliona stanovnika, nedavno je prestigla Italiju i sada ima 29.427 umrlih (433 na milion stanovnika) prema stranici Worldometers i zvaničnoj stranici britanske vlade “coronavirus.data.gov.uk”. Međutim, prema podacima britanske Kancelarije za nacionalnu statistiku koja ubraja i žrtve iz domova za starije i nemoćne u Engleskoj i Velsu, koje se ne broje u službenoj evidenciji, broj umrlih u toj zemlji je 32.313.
U Italiji je pak od početka pandemije, bar prema službenoj evidenciji, zaraženo 213.013 ljudi, a umrlo 29.315 ljudi (485 na milion stanovnika). U Španiji je zvanično potvrđeno 253.682 zaražena i 25.857 umrlih (553 na milion stanovnika). U Francuskoj je broj zaraženih 170.551, a broj umrlih 25.531, što je 391 na milion stanovnika.
Hrvatska je pak među europskim zemljama s najmanjim brojem zaraženih (2119) i umrlih (85, odnosno 21 na milion stanovnika). Mađarska ima 3111 zaraženih i 322 umrla, što je 39 na milion stanovnika. Srbija pak ima 9791 zaraženog i 203 umrla, odnosno 23 na milion stanovnika. Češka takođe stoji prilično dobro, sa 7899 zaraženih i 258 umrlih, što je 24 na milion stanovnika.
Poljska je, relativno gledano s obzirom na veličinu zemlje, prošla još bolje od Hrvatske: ima 14.467 potvrđeno zaraženih i 7237 umrlih, što je 19 na milion stanovnika. A njena zapadna susjeda Njemačka, iako je prošla mnogo bolje od Italije i drugih velikih zapadnoevropskih zemalja, ima 167.239 zaraženih i 6993 mrtva, odnosno 83 na milion stanovnika. Dakle, oko 4 puta više od Poljske.
Ovaj očigledan kontrast teško je objasniti samo jednim faktorom. “Guardian” navodi nekoliko mogućih uzroka: istočna Evropa, kao manje razvijeni dio kontinenta koji se još oporavlja od pola vijeka komunističkog uređenja, i dalje ima niži životni vijek, što znači i manje starih stanovnika koji su posebno ugroženi korona virusom.
Nadalje, istočna Evropa ima nižu koncentraciju stanovnika po kilometru kvadratnom, a i slabije je integrisana u globalne ekonomske tokove, što znači manje međunarodnih letova za Kinu i manje ljudi koji su u kritičnom periodu prije zatvaranja granica došli u zemlju iz prvog žarišta pandemije.
Češka i Slovačka su, osim toga, među prvima uvele obaveznu mjeru nošenja zaštitnih maski u javnosti. Ali ono što je ključno je da su gotovo sve ove zemlje dovoljno rano uvele mjere socijalnog distanciranja koje su na vrijeme suzbile nekontrolisano širenje zaraze.
Istočna Evropa se “zatvorila”, u prosjeku, prije zapadne
Dok su u zemljama zapadne Evrope u drugom i trećem tjednu ožujka javna okupljanja još bila dozvoljena, a škole, kafići, restorani, trgovine i teretane normalno radili, istočnoevropske zemlje su već uvele stroge zaštitne mjere. Hrvatska je, podsjetimo, 19. marta zatvorila gotovo sve osim trgovina s hranom, apoteka i benzinskih pumpi. Ta se zabrana tek iduće sedmice potpuno ukida.
Velika Britanija je vjerovatno tako loše prošla zbog svoje početne strategije blagih mjera, bez zatvaranja i zabrana, s rizičnim ciljem postizanja prirodnog “imuniteta krda” od korona virusa. Tu strategiju u praksi i dalje provodi Švedska, koja ima manje umrlih po glavi stanovnika od Britanije ili Italije, ali mnogo više od svojih skandinavskih susjeda ili od istočnoevropskih zemalja.
Moguće je da je vlasti istočnoevropskih zemalja na takvu odlučnu reakciju, paradoksalno, navela spoznaja da njihovi zdravstveni sistemi uveliko zaostaju za onima u zapadnoj Evropi i da se ne mogu nositi s nekontrolisanom epidemijom korona virusa.
“Švedska i Velika Britanija imale su osjećaj da mogu vagati između većeg raspona izbora, dok su se drugi našli u situaciji u kojoj su morali sprečavati potpuni kolaps svojih zdravstvenih sistema”, komentarisao je za “Guardian” Ben Stenli, politikolog iz varšavskog Univerziteta SWPS.
“Kao i druge zemlje u srednjoj i istočnoj Evropi, Grčka je imala vrlo stvaran osjećaj za krhkost svog zdravstvenog sistema. To je potaklo i vladu da poreuzme hitne mjere ranije nego zapadnoevropske vlade koje su bile opuštenije oko sposobnosti njihovog zdravstvenog sistema da se nosi s krizom”, komentarisao je i Džordž Pagulatos, politički ekonomista iz Helenske fondacije za evropsku i spoljnu politiku.
Grčka i Češka su inače uvrštene u mrežu sedam država s uspješnim odgovorom na covid-19, koju je organizovao austrijski kancelar Sebastian Kurc radi razmjene savjeta i iskustava. Uz Austriju, u toj mreži su i Danska, Izrael, i Novi Zeland.
“Kad god čitate nešto o istočnoj Evropi, to je nešto loše”
Štaviše, mnogi u istočnoj Evropi smatraju da ova regija ne dobija dovoljno priznanja za svoju prilično uspješnu borbu protiv korona virusa. Smatraju to dijelom ustaljenog patronizujućeg stava “stare” Evrope prema “novoj”. Među njima je i poznati srpsko-američki ekonomista Branko Milanović, specijalizovan za globalnu nejednakost.
“Ovo je na tragu 30 godina držanja predavanja. Kad god čitate nešto o istočnoj Evropi, to je nešto loše. Pogledajte nas, mi smo sjajni, a vi ste užasni. A onda imate veliku krizu u kojoj ljudi umiru, a oni koji drže predavanja su u potpunom rasulu, dok su oni kojima se drže predavanja prošli bolje. Ne bi li trebalo biti više promišljanja o tome zašto je tako?” zapitao se Milanović za “Guardian”.
“Ljudi nisu navikli vidjeti pozitivne primjere u srednjoj i istočnoj Evropi. To je dijelom zbog stereotipa, ali dijelom i, nažalost, zbog nas samih. Način na koji su naši mađarski prijatelji iskoristili ovu krizu da nametnu restrikcije je teško opravdati i onda se često cijela regija trpa u isti koš”, komentarisao je i neimenovani funkcioner istočnoevropske zemlje.
Je li odgovor u vakcini protiv tuberkuloze?
Međutim, osim same javnozdravstvene strategije koju su različite zemlje na zapadu i istoku Starog kontinenta primijenile, pojavila se i zanimljiva, iako zasad nedokazana hipoteza o uzroku drastičnih razlika u smrtnosti. A to je, pomalo nevjerovatno – vakcina protiv tuberkuloze, čiji se mogući zaštitni učinak protiv covida-19 trenutno testira u nekoliko naučnih istraživanja.
A upravo se istočna Evropa razlikuje od zapadne po tome što i dalje ima obaveznu politiku vakcinacije sve ili gotovo sve djece protiv tuberkuloze, dok je većina zapadne Evrope odustala od toga. Jedan izuzetak je Portugal, koji ima daleko manji broj zaraženih (26.182) i umrlih (1089), ali i umrlih na milion ljudi (107) nego Španija. A upravo Portugal i dalje ima obaveznu vakcinaciju protiv tuberkuloze.
“Već decenijama znamo da BCG ima nespecifične korisne učinke, što znači da štiti i od drugih bolesti, a ne samo od tuberkuloze za koju je proizveden”, rekao je za Agence France Presse Kamile Loht, rukovodilac istraživačkog odjela u Pasteurovom institutu u Lilu.
Djeca vakcinisana BCG-om manje boluju od drugih disajnih bolesti, a ta vakcina se primjenjuje za liječenje nekih vrsta raka prostate i mogla bi da štiti od astme i autoimunih bolesti kao što je dijabetes tipa 1.
Pretpostavlja se da bi vakcina protiv tuberkuloze mogla slično djelovati na korona virus, bilo smanjenjem rizika od zaraze, bilo ublažavanjem težine simptoma. No istraživači su oprezni i još ne mogu sigurno potvrditi da BCG štiti od korona virusa.
“Upravo je to razlog učestvovanja u ovom istraživanju”, istakao je prošli mjesec Mihai Netea, profesor eksperimentalne medicine u medicinskom institutu Univerziteta Radboud (Nijmegen), u Nizozemskoj, koji je prije toga izvijestio o početku kliničkog ispitivanja u saradnji sa Univerzitetom u Utrehtu kojim je obuhvaćeno 1000 zdravstvenih radnika.
“Bude li manje ljudi u grupi koja prima BCG vakcinu koji zbog bolesti ne mogu raditi, biće to dobar rezultat”, dodao je tada taj priznati stručnjak za “uvježbani imunitet”.
Istraživanje tog tipa provodi se i u Australiji, pod rukovodstvom profesora Najdžela Kurtisa, a za to je istraživanje i Fondacija Billa i Melinde Gejts donirala 10 miliona dolara.