Dvojezična monografija “Narodna biblioteka Srbije kroz vreme” autora Dušana Zlokolice, Mirjane Simoski i Dragana Purušića, koja je na srpskom i engleskom jeziku objavljena ove godine u izdanju Fondacije Narodne biblioteke Srbije, predstavljena je i u Banjaluci.
Publikacija je predstavljena na istoimenoj izložbi u Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci Republike Srpske (NUB RS) povodom 6. aprila, višestruko značajnog datuma za istorijat nacionalne biblioteke Srbije.
“Šestog aprila 1921. godine planirana je izgradnja Narodne biblioteke na Kosančićevom vencu. Šestog aprila 1941. Biblioteka je srušena. U prva dva naleta Kosančićev venac je bombardovan konvencionalnim bombama. Biblioteka je oštećena, ali ne fatalno. U trećem pokušaju, avioni su naleteli iz pravca Velikog ratnog ostrva i sručili teret zapaljivih bombi. Zgrada je gorela dva dana”, riječi su kojima je započeo svoj tekst pisac Vladimir Pištalo, urednik monografije i upravnik Narodne biblioteke Srbije.
Iako je u monografiji opisan kompletan istorijat ove institucije nastale 1832. godine, očekivano, najveći fokus je na kobnom bombardovanju iz 1941. godine.
Autori monografije podsjećaju da je “Nova biblioteka Serbska”, kako se tada zvala, osnovana 28. februara (15. februara po starom kalendaru) 1832. godine, te da je njen pokrovitelj i prvi predložnik bio Jevrem Obrenović, brat kneza Miloša Obrenovića.
S tim u vezi, Dan biblioteke se od 2002. godine obilježava 28. februara, a dotad se obilježavao 6. aprila, jer je, između ostalog, 6. aprila 1973. godine, otvorena nova zgrada Narodne biblioteke Srbije na Vračarskom platou, a članska karta sa brojem jedan, svečano je uručena nobelovcu Ivi Andriću.
Tri koautora monografije podsjetila su i da je nakon mnogobrojnih selidbi Narodna biblioteka Srbije 1925. godine, dakle, prije ravno jednog vijeka, useljena u dotadašnju zgradu kartonaže na Kosančićevom vencu, gdje će ostati sve do bombardovanja Beograda u Drugom svjetskom ratu.
“Nenajavljenim napadom Trećeg rajha na Jugoslaviju i bombardovanjem Beograda 6. aprila 1941. godine počeo je Drugi svetski rat (U Jugoslaviji). Tog dana, u trećem vazdušnom napadu, oko 15 časova, zapaljivim bombama gađano je zdanje Biblioteke, koja je izgorela, zajedno sa književnim fondom od pola miliona svezaka, zbirkom od preko 1.400 ćiriličnih rukopisa i povelja od 12. do 17. veka, kartografskom i grafičkom zbirkom od 1.500 jedinica, zbirkom od 4.000 naslova i časopisa i 1.800 naslova novina”, zapisano je u monografiji uz dodatak da su pomenute knjige izgorjele zajedno sa: zbirkom turskih dokumanata, inkunabulama i starim štampanim knjigama, ličnim bibliotekma – legatima, kao i cjelokupnom prepiskom značajnih ličnosti Srbije i Jugoslavije (između ostalih, Lukijana Mušickog, Vuka Stefanovića Karadžića, Đure Daničića, Pavla Šafarika).
Uz to, uništeni su i svi inventari i katalozi Narodne biblioteke.
Zlokolica, Simoski i Purušić skrenuli su pažnju i na jedno od tumačenja pokušaja uništenja kulture srpskog naroda u vidu bombardovanja nacionalne biblioteke.
“Jedno od tumačenja razloga za bombardovanje zgrade Narodne biblioteke zasnovano je na izjavi general-pukovnika nemačke avijacije Aleksandra Lera, koji je, prema podacima sa inicijalnog ispitivanja pred oficirima Jugoslovenske armije, prilikom hapšenja u Zagrebu 1945. godine rekao da mu je Hitler lično izdao naređenje da se Beograd razruši, istakavši Narodnu biblioteku kao cilj koji nije vojno interesantan, ali predstavlja ključnu tačku kulturnog identiteta našeg naroda”, zapisali su pomenuti autori monografske publikacije.
Interesantno poglavlje ove publikacije jeste ono pod nazivom “Kolaboracionistička štampa o bombardovanoj zgradi biblioteke”.
“List ‘Obnova’ 17. juna 1941. godine daje svoje viđenje istorijata Narodne biblioteke i preispituje način i u koju svrhu započeti njenu obnovu. Isti list 2. avgusta 1941. objavljuje tekst pod naslovom ‘Narodna biblioteka još nema svoju zgradu’, u kojem u jasno politički obojenom i ciničnom tonu postavlja pitanje: ‘Zar niko od tolikih imućnih Beograđana nije u stanju da ustupi potrebne prostorije za jednu neophodnu kulturnu potrebu prestonice’ i zaključuje kako je žalosno što se niko od Srba ne interesuje za Narodnu biblioteku”, stoji u navedenom poglavlju.
Za novinske napise iz kolaboracionističke štampe, autori su imali poseban komentar.
“Svi ovi razmotreni novinski članci, objavljeni tokom okupacije, skreću pažnju sa zločina nad kulturom i istorijom naroda sa naših prostora, poigravaju se sa činjenicama i negiraju nameru okupatora da svojim delovanjem ponište naš kulturni identitet”, rečeno je u monografiji.
Arheološka iskopavanja na mjestu nekadašnje zgrade Narodne biblioteke Srbije započela su tek 35 godina nakon bombardovanja i 31 godinu nakon rata.
“Tokom 1976. godine, u junu, julu i avgustu, vršena su iskopavanja na mestu starog zdanja Narodne biblioteke. Skinuto je oko dva metra nabacanog šuta od ruševina. Iskopano je mesto sa koga se uzdizala biblioteka, otkriven je suteren, koji je ostao sačuvan sa svojim prepoznatljivim podom sa keramičkim pločicama, koji možemo da vidimo na fotografijama nastalim pre Drugog svetskog rata. U suterenu se nalazio depo knjiga”, kažu autori monografije.
Arheolozi su, rekli u nastavku, zatekli gomile ugljenisanih i istrunutih knjiga, koje su prethodnih decenija ležale u vodi.
“Nekolicinu je vatra mimoišla. Uz bočno krilo zgrade ka Srebreničkoj ulici bili su poslagani sanduci sa rukopisima. Zaključci koje su arheolozi doneli prema zatečenom stanju u tom delu zgrade je da su pojedini sanduci sa rukopisima naknadno iskopavani, verovatno tokom rata. Ko je vršio iskopavanja i tačno kada – to nije poznato niti dokumentovano, tako da je jedan deo građe koji nije izgoreo, naknadno opljačkan”, otkriveno je u monografiji.
Ovdje je otkiveno i svjedočenje Gordane Cvetković Tomašević koja je vršila arhološka iskopavanja, a čiji su tekstovi sačuvani u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture.
“U jednom tekstu arheolog Gordana Cvetković Tomašević, tvrdi da je Stefan Feringer, poslužitelj Narodne biblioteke u Beogradu, folksdojčer po rođenju i nacista po ubeđenju, nestao neposredno pred bombardovanje, a zatim se ubrzo pojavio u javnosti u oficirskoj SS uniformi (u kojoj je poginuo u februaru 1943. godine). U međuvremenu je imao znanja i mogućnosti da izvuče sanduke sa vrednim knjigama. U tekstu se takođe tvrdi da je Feringer potpaljivao vatru i navodio nacističke bombardere, a pre toga opljačkao sve vredno što je mogao i zatekao u zgradi Biblioteke”, navedeno je u monografiji.
U publikaciji je navedeno da se rijetki napola ili većinski izgorjeli listovi rukopisa iz srednjeg vijeka, pronađeni sedamdesetih godina prošlog vijeka, čuvaju u Narodnoj biblioteci Srbije na Vračaru, te da lokalitet na Kosančićevom vencu služi za održavanje književnih večeri i predstavljanje novih umjetničkih djela.
“Zločin protiv mašte ne sme biti zločin protiv nade. Verujemo u prevazilaženje traume kroz saradnju. Verujemo u zajedničku budućnost naše dece. Verujemo u ono što je Abraham Linkoln nazvao bolji anđeli naše prirode”, kratki je pasus kojim Pištalo završava “riječ urednika” u ovoj monografiji, a gdje insistira na obnovi zdanja na Kosančićevom vencu.
Obnovljena zgrada, po njihovoj zamisli, trebalo bi da bude memorijalni centar pred kojim će gorjeti vječni plamen.
“Narodna biblioteka Srbije na Vračarskom platou je započela sa radom 6. aprila 1973. godine. Na prijedlog Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, godine 1987. proglašena je za spomenik kulture i svrstana među kulturna dobra. Ona predstavlja jedno od značajnijih dela moderne funkcionalne arhitekture namenski građenih objekata nastalih nakon Drugog svetskog rata u Beogradu”, zapisali su autori monografije.
Pod upravom Vladimira Pištala, danas Narodna biblioteka Srbije ima više od pet miliona jedinica bibliotečke građe.
“Danas je Narodna biblioteka Srbije – kao savremena institucija sa burnom prošlošću obeloženom njenom feniksovskom prirodom – nacionalna, centralna, depozitna, matična, istraživačka i opštenarodna institucija, kao i centar bibliotečko-informacionog sistema, referentni centar za naučne informacije, centar za čuvanje i zaštitu knjiga i druge bibliotečke građe, izdavačka i knjižarska kuća, kao i kulturni centar”, piše, između ostalog, u posljednjem poglavlju monografske publikacije “Narodna biblioteka u svom novom domu”.
Nezavisne.com (Foto: N.N)