Do tada čuvar trona po pravilu je najstariji mitropolit, danas dabrobrosanski Hrizostom.
Patrijarh Irinej preminuo je danas u 90 godini. Vijest da je umro patrijarh Irinej stigla je nakon 15 dana teške borbe sa korona virusom, koju je patrijarh izgubio pošto mu je zdravstveno stanje naglo pogoršano u noći između srijede i četvrtka.
Koliko će vremena Srpska crkva biti bez patrijarha trenutno je potpuno neizvjesno jer pandemija Kovida 19 dovodi u pitanje održavanje Sabora, a time i poštovanje odredbi iz crkvenog Ustava.
Međutim, ukoliko sve vladike ne mogu da doputuju u Beograd, sadašnji Ustav omogućava glasanje odsutnim vladikama i oni mogu ovlastiti druge eparhijske arhijereje da umjesto njih glasaju. Ali, jedan vladika može biti opunomoćen samo jednim glasom. Da bi se pribjeglo ovakvom načinu izbora, s obzirom da je glasanje tajno, vladike bi morale da pokažu visok stepen povjerenja jedni prema drugima.
Kako sada stvari stoje, grubo rečeno SPC je u vanrednom stanju jer je iznenada ostala bez patrijarha ali i najstarijeg mitropolita, koji zauzima poziciju mjestobljustitelja odnosno čuvara trona. Dodatno, upražnjena je i valjevska eparija, čiji je episkop Milutin preminuo tokom prvog talasa Kovida 19, a za izbor patrijarha moraju da glasaju sve Eparhije, odnosno njihovi episkopi.
Počivši mitropolit Amfilohije bio je mjestobljustitelj – čuvar trona po upokojenju patrijarha Pavla. On je patrijarhu Irineju predao obeležja poglavara SPC.
Prema pravilima SPC ulogu mjestobljustitelja preuzima najstariji mitropolit. Trenutno to je malo poznati široj javnosti mitropolit dabrobosanski Hrizostom. Prema saznanjima Blica on je kasno sinoć krenuo iz Sarajeva ka beogradskoj Patrijaršiji. Sljedeći po rangu je mitropolit zagrebačko-ljubljanski Porfirije.
Međutim, ni crkvena Vlada nije u ‘pravom’ sastavu. Sinod mjesecima unazad funckioniše u vanrednom stanju, jer nije bilo Sabora, a tako nisu ni birani novi članovi. Po pravilu dvojica od petorice mijenjaju se svake godine. Trenutno najstariji po hirotoniji u Sinodu je vladika bački Irinej. Ukoliko ne dođe do izmena, i u vanrednim okolnostima ipak, nastavi da se poštuje dosadašnja praksa Srpske crkve, redovnim crkvenim poslovima treba da upravlja mjestobljustitelj- najstariji mitropolit sa članovima Sinoda.
Sadašnja situacija u Srpskoj crkvi, koja je, činjenica je, posljedica pandemije Kovid 19, poredi se u Crkvi grubo rečeno sa ratnim stanjem. Istorijski gledano, jedino uslovno rečeno slično stanje je bilo tokom Drugog svjetskog rata. Tada je Crkva ostala bez nekoliko episkopa i patrijarha.
Tadašnji patrijarh Gavrilo (Dožić) iz manastira Ostrog odveden je u Njemačku u logor Dahau. U Crkvi je bilo potpuno vanredno. Mitropolit sa Cetinja je bio pod italijanskom okupacijom, ali se u Beogradu u tom trenutku zatekao mitropolit Josif iz Makedonije, koga su bugarski vojnici protjerali iz Skoplja. Tako je njemu pripala “uloga patrijarha” jer nije imao ko drugi.
Kako se bira patrijarh
Iako se posljednjih godina radilo i najavljivana je izmjena crkvenog Ustava pa i djela oko izbora patrijarha, do toga nije došlo. Promjena u izboru poglavara trebalo je da vrati ovaj proces na način kako su u jednom trenutku njene istorije birani srpski patrijarsi – prostom dvotrećinskom većinom.
Sadašnji izbor žrebom izglasan je šezdesetih godina u vrijeme života patrijarha Germana. Prvi patrijarh koji je tako izabran je Pavle, a potom i Irinej.
Za razliku od vremena kada je Srbija bila kneževina i kraljevina i država imala direktan uticaj na izbor patrijarha, proces po kom je Crkva odvojena od države kreće poslije Drugog svjetskog rata. Svetovna vlast nije imala zakonsku mogućnost da utiče na izbor i proglašenje srpskog patrijarha, kao i na druga pitanja koja se tiču unutrašnje crkvene autonomije.
Patrijaršija
U stručnom članku o načinu izbora patrijaraha i mitropolita, protojerej stavrofor Velibor Džomić piše da je Ustav SPC od 1931. do danas pretrpio više izmjena, a jedna od njih tiče se uvođenja sistema izbora patrijarha žrebom. Bira se između trojice kandidata izabranih na Saboru tajnim glasanjem i apsolutnom većinom. Kako se navodi, važeći način izbora patrijarha u Ustavu SPC na najbolji mogući način štiti unutrašnju crkvenu autonomiju.
Budući patrijarh se može birati između aktivnih episkopa koji upravljaju eparhijom najmanje pet godina. Izbor patrijarha se u javnosti različito tumači kao – izbor kockom, iz koverata koje su u šeširu. Sve to nije tačno.
Ovako izgleda izbor patrijarha:
Priziva se Sveti Duh, a potom utvrđuje lista imena arhijereja, koji imaju pravo da budu birani za kandidata za patrijarha. Najstariji arhijerej po posvećenju otvara glasanje za – prvog kandidata. Ukoliko niko od arhijereja ne dobije apsolutnu većinu u prvom krugu 50 odsto plus jedan glas, glasanje se, nakon saopštavanja rezultata glasanja, ponavlja. I tako sve dok se ne izabere prvi kandidat. Ukoliko je kandidat izabran u prvom krugu glasanja – njegovo ime se upisuje na papir i stavlja u kovertu. Na isti način se s neograničenim brojem ponavljanja, biraju preostala dva kandidata.
Kada se dobiju imena tri izabrana kandidata za patrijarha koverte sa njihovim imenima se stavljaju u Sveto Jevanđelje na Svetom prestolu u oltaru patrijaršijske kapele Svetog Simeona Mirotočivog. Izborni sabor poziva jednog od najstarijih arhimandrita, isključivo igumana manastira, da nakon pred Svetim Prestolom i cijelim Saborom – sa najvećom pobožnošću i čestitošću izvuče jedan koverat i preda ga predsjedavajućem. Predsedavajući – najstariji arhijerej po posvećenju, otvara kovertu, izvlači cedulju sa imenom kandidata i čita ime novoizabranog Arhiepiskopa pećkog, mitropolita beogradsko-karlovačkog i patrijarha srpskog.
Koverte i pocedura
Nakon toga, otvaraju se i koverte sa imenima preostala dva kandidata. Propisana je obaveza da se celokupan materijal Izbornog sabora čuva u arhivi Svetog Arhijerejskog Sinoda. Nakon proglašenja imena novog patrijarha, arhijereji govore da je dostojan, čestitaju i čestitajući, uzimaju blagoslov od novoizabranog patrijarha. Ime novog patrijarha se, nakon toga, obznanjuje narodu i državnim vlastima, a narednog dana se zakazuje njegovo ustoličenje u Sabornoj Crkvi u Beogradu i kasnije u Manastiru Pećka Patrijaršija kao drevnom sedištu pećkih srpskih arhiepiskopa i patrijaraha, piše Blic.
Srpskainfo