Zločin u Srebrenici počinjen je 14. juna 1943. godine, odnosno drugi dan Trojčindana, a u obližnjim selima Zalazje i Vitlovci dan kasnije, 15. juna, na treći dan Trojica.
Najbolji poznavalac novije srebreničke istorije, preminuli Miloš Nikolić, čijeg su djeda Јovu ubile ustaše drugog dana Trojčindana 1943. godine u Srebrenici, ranije je govorio da su komunističke vlasti prikrivale istinu.
Prema njegovim riječima, nisu navođena imena žrtava tog zločina, iako je svima bilo poznato da su jedinice Nezavisne Države Hrvatske, u čijim redovima su masovno učestvovali lokalni muslimani, monstruozno pobile srpske civile na njihovim ognjištima i to samo zato što su bili Srbi.
On je isticao da mu je o tim zločinima pričala komšinica Milena Јovanović koja je skrivena gledala šta ustaše rade, ali je, na sreću, preživjela jer je nisu otkrili.
U Srebrenici su ustaše toga dana, prema njihovim pisanim dokumentima, ubile više od 155 srpskih civila.
– Zajedno sa njima ubijena je i porodica jednog Јevreja stomatologa i porodica jednog muslimana – predsjednika suda u ovom mjestu, koji je bio oženjen Srpkinjom – ispričao je Nikolić, čiji je djed Јovo sa snahom Vasilijom i petočlanom jevrejskom porodicom ubijen u kući u kojoj je živio i koja je još svjedok tog zločina.
Kuća Nikolića je ostala jedina od kuća u kojima su ustaše ubijale i klale srpski živalj. U toj je kući za vrijeme vladavine Austrougarske nad BiH bila pošta. Nakon Miloševe smrti u kući više niko ne živi.
Ubijena jevrejska porodica, prema Nikolićevim saznanjima, bila je u srodstvu sa književnikom Isakom Samokovlijom.
Nikolić, koji se godinama interesovao i prikupljao podatke o ovom stradanju, rekao je da tačan broj žrtava nikada nije utvrđen, ali je dvije godine prije smrti došao do podatka koji nije nigdje pominjan, da je ovdje ubijena Zorka Burlica iz Vlasenice sa petoro djece i majkom Martom Vasić.
Nakon počinjenog zločina u Srebrenici, u selu Zalazje narednog je dana ubijeno još 97 Srba, a prema nekim podacima 107, među kojima 45 članova porodice Rakić, 16 Maksimovića i 15 Dragičevića.
U dokumentima NDH navodi se da je ustaški satnik Јosip Korelec, Francetićev legionar, zbog pogibije brata u borbama kod Srebrenice, naredio da se izvrši odmazda i predvodio je masakriranje koje su ustaše, uz pomoć domaćih pristalica muslimana, svirepo počinile nad srpskim civilima.
– Ubijali su sve Srbe koje su zatekli u kućama. Stradale su kompletne višečlane porodice Stevanović, Krstić i druge. Ubijeno je pet članova porodice pekara Ostoje Stevanovića, kao i 15 civila iz srebreničkog sela Brežani, koji su se tog dana zatekli u Srebrenici. Među ubijenim nije bio nijedan vojnik, a civili su ubijani monstruozno, na različite načine – pričao je Nikolić.
Ploče sa imenima nastradalih nalazile su se u srebreničkoj crkvi, ali su u posljednjem ratu polupane i nestale, jer su tako potomci srpskih ubica htjeli da izbrišu istorijske činjenice i pamćenje o srpskom stradanju na ovom prostoru.
Broj i imena svih stradalih tog 14. juna 1943. godine na ovom području nikada nisu tačno utvrđeni, jer to nije bio interes komunističkog sistema. Zna se da je nakon Drugog svjetskog rata taj ustaški oficir osuđen u Zagrebu i kažnjen simboličnom zatvorskom kaznom za zločin koji je počinio, ali je ubrzo oslobođen.
Prema Nikolićevom svjedočenju, tijela ubijenih su naknadno sakupljena i bila su bačena i djelimično zatrpana u jamu na lokaciji današnje policijske stanice, odakle je, prilikom izgradnje kolektora, dio posmrtnih ostataka 1971. godine prenesen u novu kosturnicu, a dio iz drugih jama nikada nije prenesen i dostojno sahranjen.
Nakon svirepog zločina počinjenog u Srebrenici, sljedećeg dana, na treći dan Trojčindana, ustaše su napravile pokolj i u srpskom srebreničkim selima Zalazje i Vitlovci, gdje su ubili i poklali više desetina mještana.
Tijela ubijenih Srba u Vitlovcima i Zalazju sahranjena su u spomen-kosturnicu u tom selu, pored koje je još jedno spomen-obilježje poginulim Srbima iz Zalazja i okoline, koje su muslimanske snage ili potomci ustaša, trojčindanskih koljača iz Drugog svjetskog rata, pobile na Petrovdan 1992. godine.
Prema zvaničnim podacima, u Srebrenici i na Zalazju prije 80 godina ubijeno je 229 Srba, od kojih je 80 djece, a prema nezvaničnim podacima, za ta dva dana u Srebrenici i okolnim selima ubijeno je više od 250 srpskih civila.
Nikolić je podsjećao da su u Drugom svjetskom ratu nestala sva srpska sela na širem području srebreničke mjesne zajednice Sućeska, kao što su Slatina, Lipovac, Žedanjsko, Šušnjari i još neki srpski zaseoci.
Srpska imanja su nakon rata na misteriozan način zaposjeli i prisvojili muslimani, a za nestanak njihovih vlasnika niko nikada nije odgovarao.
Nikolić je ukazivao da je komunistička vlast ovaj zločin zanemarivala, žrtve nazvala pripadnicima antifašističkog otpora, iako se radilo o srpskim civilima koji nisu imali veze sa bilo kakvom ideologijom.
Da je riječ o falsifikovanju istorijske stvarnosti, pokazuje sačuvani reljef na komunističkom spomeniku na kojem su prikazani Nijemci koji ubijaju partizane, što je neistina, jer ovdje uopšte nije bilo Nijemaca već su komšije – ustaše pobile srpske civile samo zato što su Srbi.
Nikolić je predlagao da konačno treba da se izradi ploča sa imenima ubijenih srpskih civila i postavi kod ove spomen-kosturnice.
(Srna – Foto: Arhiva/Ilustracija)