Kod spomen-kosturnice u Srebrenici danas će biti služen parastos i obilježeno 80 godina od zločina koji su počinile ustaše na drugi i treći dan Trojčindana 1943. godine u ovom mjestu i obližnjim selima Vitlovci i Zalazje, kada su pobile više od 250 Srba.
Iz opštinskog Odbora za obilježavanje godišnjica srpskog stradanja saopšteno je da je predviđeno da parastos ubijenim civilima počne u 10.30 časova.
Biće prislužene svijeće, odata počast stradalima i položeno cvijeće kod spomen-krsta, koji je 2019. godine podignut kod spomen-kosturnice.
Zločin u Srebrenici počinjen je 14. juna 1943. godine, odnosno drugi dan Trojčindana, a u obližnjim selima Zalazje i Vitlovci dan kasnije, 15. juna ili treći dan Trojica.
Poznavalac novije srebreničke istorije, nedavno preminuli Miloš Nikolić, čijeg su djeda Јovu ubile ustaše drugog dana Trojčindana 1943. godine, ranije je govorio za Srnu da su komunističke vlasti prikrivale istinu i navođenje imena žrtava tog zločina, iako je svima bilo poznato da su jedinice NDH monstruozno pobile srpske civile na njihovim ognjištima.
– Oni su ubijeni samo zato što su bili Srbi i nikakvo njihovo ideološko opredjeljenje nije bilo razlog za počinjeni zločin, jer nisu pripadali nijednoj partiji ili pokretu – ukazivao je Nikolić.
On je prenio da mu je o tim zločinima pričala komšinica Milena Јovanović koja je skrivena gledala šta ustaše rade, ali je, na sreću, preživjela jer je nisu otkrili, a ustaše su sve ostale mještane, koje su stigli, svirepo ubili.
U Srebrenici su ustaše toga dana, prema njihovim pisanim dokumentima, ubile više od 155 srpskih civila.
– nZajedno sa njima ubijena je i porodica jednog Јevreja stomatologa i porodica jednog muslimana – predsjednika suda u ovom mjestu, koji je bio oženjen Srpkinjom – ispričao je Nikolić, čiji je djed Јovo sa snahom Vasilijom i petočlanom jevrejskom porodicom ubijen u kući u kojoj je živio i koja je još svjedok tog zločina.
Kuća Nikolića je ostala jedina od kuća u kojima su ustaše ubijale i klale srpski živalj. U toj kući je za vrijeme vladavine Austro-ugarske nad BiH bila pošta. Nakon Miloševe smrti u kući više niko ne živi.
Ubijena jevrejska porodica, prema Nikolićevim saznanjima, bila je u srodstvu sa književnikom Isakom Samokovlijom.
Nikolić se godinama interesovao i prikupljao podatke o ovom stradanju i rekao je da tačan broj žrtava nikada nije utvrđen, ali je dvije godine prije smrti došao do podatka, koji nije nigdje pominjan, da je ovdje ubijena Zorka Burlica iz Vlasenice sa petoro djece i majkom Martom Vasić.
Nakon počinjenog zločina u Srebrenici, u selu Zalazje je narednog dana ubijeno još 97 Srba, a prema nekim podacima 107, među kojima 45 članova porodice Rakić, 16 Maksimovića i 15 Dragičevića.
U dokumentima NDH navodi se da je Francetićev legionar, ustaški satnik Јosip Korelec, zbog pogibije svog brata u borbama kod Srebrenice, naredio da se izvrši odmazda i predvodio je masakriranje koje su ustaše, uz pomoć nekih domaćih pristalica muslimana, svirepo počinile nad srpskim civilima.
– Ubijali su sve Srbe koje su zatekli u kućama. Stradale su kompletne višečlane porodice Stevanović, Krstić i druge. Ubijeno je pet članova porodice pekara Ostoje Stevanovića, kao i 15 civila iz srebreničkog sela Brežani, koji su se tog dana zatekli u Srebrenici. Među ubijenim nije bio nijedan vojnik, a civili su ubijani monstruozno na različite načine – pričao je Nikolić.
Prema njegovim riječima, ploče sa imenima nastradalih nalazile su se u srebreničkoj crkvi, ali su u posljednjem ratu polupane i nestale jer su tako potomci srpskih ubica htjeli da izbrišu istorijske činjenice i pamćenje o srpskom stradanju na ovom prostoru.
Broj i imena svih stradalih tog 14. juna 1943. godine na ovom području nikada nije tačno utvrđen, ali se zna da je nakon Drugog svjetskog rata ustaški oficir osuđen u Zagrebu i kažnjen simboličnom zatvorskom kaznom za zločin koji je počinio i ubrzo oslobođen.
Prema Nikolićevom svjedočenju, tijela ubijenih su naknadno sakupljena i bila su bačena i djelimično zatrpana u jamu na lokaciji današnje policijske stanice, odakle je, prilikom izgradnje kolektora, dio posmrtnih ostataka 1971. godine prenesen u ovu kosturnicu, a dio iz drugih jama nikada nije prenesen i dostojno sahranjen.
Nakon svirepog zločina počinjenog u Srebrenici, sljedećeg dana, treći dan Trojčindana, ustaše su napravile pokolj i u srpskom srebreničkim selima Zalazje i Vitlovci, gdje su ubili i poklali više desetina mještana.
Tijela ubijenih Srba u Vitlovcima i Zalazju sahranjena su u spomen-kosturnicu u tom selu, pored koje je još jedno spomen-obilježje poginulim Srbima iz Zalazja i okoline, koje su muslimanske snage, odnosno potomci ustaša, trojčindanskih koljača iz Drugog svjetskog rata, pobile na Petrovdan 1992. godine.
Prema zvaničnim podacima, u Srebrenici i na Zalazju prije 80 godina ubijeno je 229 Srba, od kojih je 80 djece, a prema nezvaničnim podacima, za ta dva dana u Srebrenici i okolnim selima ubijeno je više od 250 srpskih civila.
Nikolić je podsjećao da su u Drugom svjetskom ratu nestala sva srpska sela na širem području srebreničke mjesne zajednice Sućeska, kao što su Slatina, Lipovac, Žedanjsko, Šušnjari i još neki srpski zaseoci.
Srpska imanja su nakon rata zaposjeli i prisvojili muslimani, a za nestanak njihovih vlasnika nikada niko nije odgovarao.
Prema Nikolićevim riječima, komunistička vlast je ovaj zločin zanemarivala, žrtve nazvala pripadnicima antifašističkog otpora, iako se radilo o srpskim civilima, koji nisu imali veze sa bilo kakvom ideologijom.
Da je riječ o falsifikovanju istorijske stvarnosti, pokazuje sačuvani reljef na komunističkom spomeniku na kojem su prikazani Nijemci koji ubijaju partizane, što je neistina, jer ovdje uopšte nije bilo Nijemaca, nego su komšije-ustaše pobile srpske civile.
Nikolić je predlagao da konačno treba da se uradi ploča sa imenima ubijenih srpskih civila i postavi kod ove spomen kosturnice. On je ukazivao da Bošnjaci svoje žrtve ukopavaju samo identifikovane i da i Srbi treba to da učine, da se opet ovim žrtvama ne bi dala neka lažna etiketa.
Istoričar Draga Mastilović je na promociji zbornika dokumenata “Zločin genocida nad Srbima u Srebrenici u Drugom svjetskom ratu” prije dvije godine u Srebrenici rekao da je tu bila jasna namjera da se Srbi unište i biološki nestanu sa tih prostora jer su ubijana djeca i žene.
Mastilović je tu tvrdnju argumentovao pronađenim dokumentima u Arhivu BiH o vještačenju koje je obavljeno nekoliko dana nakon trojčindanskog zločina, a koji su decenijama skrivani od javnosti.
Riječ je o obavljenom uviđaju i vještačenju načina ubistava i identifikaciji žrtava, koje je obavio stručni tim predvođen sudijom Vejsilom Hadžibegićem, koji je vjerovatno sarađivao sa komunistima i jedan primjerak zapisnika sakrio i sačuvao.
Iz tih dokumenata došlo se do imena 229 ubijenih, a veliki broj njih nije bilo moguće identifikovati.
Tu se nalazi i spisak pripadnika ustaške 29. bojne koja je izvršila pokolj za koji nije izrečena kazna, a tadašnji zaključak ustaškog suda u Sarajevu bio je da se obustvljaju sve dalje radnje na tom slučaju.
Do saznanja i istine o ovim žrtvama se ipak došlo, i iznad nekadašnje “partizanske” kosturnice 2015. godine podignut je krst, a 2019. godine i spomen-ploča na kojoj su upisani podaci o žrtvama i počiniocima tog zločina.