Sjedinjene Američke Države su izražavale ozbiljne rezerve prema naporima Evropske zajednice da kroz Kutiljerov plan unutrašnjeg preuređenja BiH pokuša spriječiti izbijanje rata, proističe iz najnovije kolekcije deklasifikovanih dokumenata američke administracije.
Iz depeše Vorena Cimermana, ambasadora SAD u Beogradu, iz aprila 1992. vidljivo je da su SAD kritikovale poziciju Alije Izetbegovića da odstupi od insistiranja da prvo dođe do međunarodnog priznanja BiH pa da se tek onda razgovara o unutrašnjem uređenju BiH i što je pristao na direktne pregovore sa Srbima i Hrvatima.
“Njegovo pristajanje na cjenkanje sa liderom SDS-a Radovanom Karadžićem o uklanjanju srpskih barikada oko Sarajeva nakon što je proveden referendum o nezavisnosti ide u prilog tome da se na Izetbegovića više gleda kao na lidera stranke nego na predsjednika Republike”, navedeno je u depeši.
Cimerman dalje piše da mu je Ejup Ganić Izetbegovićevo ponašanje opravdao pritiskom iz Evrope.
“Ganić kaže da je usljed velikog pritiska od strane predstavnika Evropske zajednice tokom mini-konferencije u Briselu Izetbegović pristao na nepopularne postupke”, navedeno je u depeši.
Cimerman je izrazio skepticizam da će konferencija u Briselu dovesti do uspjeha, te da smatra da SAD što prije treba da priznaju nezavisnost BiH.
“Čak i u slučaju uspjeha konferencije biće skoro nemoguće spriječiti bilo koga da kasnije odstupi od dogovora. SDS namjerava napraviti ‘Srpsku Republiku BiH’ korištenjem svih sredstava koja im stoje na raspolaganju, uključujući i konferenciju Evropske zajednice. Istovremeno, impresija Izetbegovića kao jednog od rijetkih zagovornika mirnog rješenja zasjenjena je njegovim nespretnim pokušajima da istovremeno bude predsjednik BiH i vođa muslimanskog naroda”, naveo je Cimerman. On dalje ističe da opasnost dalje eskalacije nasilja od strane srpskih i hrvatskih ekstremista, ali, kako dodaje, i naoružanih muslimanskih elemenata poput “Patriotske lige” i “Zelenih beretki”, nalaže da bi SAD trebalo prvo da priznaju nezavisnost BiH jer smatra da je rizik od nasilja manji u tom slučaju nego da se prvo pregovara o kantonizaciji BiH.
“Naše nepriznavanje nezavisnosti BiH sada značilo bi da odustajemo od insistiranja na teritorijalnom integritetu BiH, s obzirom na to da je podjela BiH na terenu praktično već počela, a nikakve izjave taj proces više ne mogu zaustaviti. Odgađanje priznanja će uvjeriti snajperiste koji građane BiH drže kao svoje taoce da se nasilje isplati. To je zaključak koji su već neki i donijeli nakon što se postavljanjem barikada u Sarajevu pokušala stvoriti protivteža provedenom referendumu u kojem je 64 odsto građana glasalo za nezavisnost”, zaključio je Cimerman. Jedan od argumenata za ovaj stav Cimerman izvodi i iz razgovora koji je imao sa Bogićem Bogićevićem, predstavnikom BiH u Predsjedništvu Jugoslavije.
“Bogićević, Srbin po nacionalnosti, ubijeđen je da posredovanje Evropske zajednice neizbježno vodi ka raspadu Jugoslavije i izražava nezadovoljstvo što su na mini-konferenciju o BiH pozvane nacionalne stranke. Umjesto toga, Bogićević smatra da bi Evropa trebalo da vodi BiH ka stvaranju nove vlade bez učešća nacionalista”, navodi Cimerman.
Posebno pitanje kojim se Cimerman bavi je moguće ponašanje JNA, koja je u tom trenutku još bila stacionirana u BiH. Cimerman je napisao da su ga predstavnici SDS-a uvjeravali da se JNA već opredijelila za srpsku stranu i da pomaže formiranje srpske teritorije u BiH koja bi obuhvatala 2/3 teritorije BiH. Zanimljivo je, međutim, da Cimerman ističe da je Ganić imao drugačije mišljenje od SDS-a, jer je tvrdio da JNA još nije “izabrala stranu”, te da je general Milutin Kukanjac razumna osoba s kojom se može razgovarati.
“U razgovoru s ambasadorom (Cimermanom) 28. marta Ganić tvrdi da su odnosi sa Kukanjcem na ravnopravnom nivou, te je istakao da je Kukanjac naredio svojim trupama u Neumu da obuzdaju nasilje. Ganić je uvjeren da Kukanjac može ublažiti mogućnost izbijanja sukoba”, naveo je Cimerman.
Prema Cimermanovoj depeši, Ganić tvrdi da Sajrus Vens ima “snažan uticaj na Blagoja Adžića”, ministra odbrane Jugoslavije.
(Nezavisne)