Tokom Drugog svjetskog rata na prostoru Prnjavora desilo se nekoliko strašnih masovnih zločina. Ostali su upamćeni pokolji žena i djece u Kremni i Štrpcima, pokolji u samom Prnjavoru, strijeljanja civila u znak odmazde, kao i zatvaranja i deportacije prnjavorskih Srba u hrvatske logore smrti, ali i nacističke logore Trećeg Rajha. Prnjavorčani su ostavili svoje živote po zatvorima Prnjavora, Dervente, u logorima Stare Gradiške, Jasenovca, Banjice pa sve do nacističkih logora. Veliki broj je postradao na kućnim pragovima.
O ratnim godinama, koje su donijele strašno zlo žiteljima Prnjavora, razgovaramo sa Bojanom Milijaševićem. Dugi niz godina izučava srpsko stradanje u Drugom svjetskom ratu, a posebna oblast naučnog interesovanja je stradanje djece u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj 1941–1945. Od Bojana saznajemo, ono što je danas, mnogima nepoznanica. Pričom nas uvodi u ratnu, 1941. godinu:
Sutradan, to je i učinjeno. Prostorije rusinskog pravoslavnog manastira su nakon devastiranja svetinje i protjerivanja monaštva pretvorene u zatvor-logor, kao i obližnja „žuta kuća“, u čijem podrumu je vršeno mučenje i zlostavljanje Srba.
Snijeg je pokrio ove predjele, ovu grobnicu, ali ne i zlo koje je počinjeno. Samo ovi ljudi, kojih odavno više nema znaju šta se desilo te 1941. godine. Samo ova hladna ploča krije surovu istinu. Krije sudbinu naših predaka. Neposredno u blizini crkve svetog velikomučenika Georgija u Prnjavoru, nalazi se jedna od najvećih masovnih grobnica iz Drugog svjetskog rata. Gotovo je zaboravljena. Skoro pa da niko i nije čuo za ovo zlo.
U godinama nakon Drugog svjetskog rata ova zemlja je preoravana pa su tako i kosti stradalnika često izoravane. Svjedoci za ovu lokaciju govore da su Srbi ovdje na najgnusniji načinubijani, a potom bacani ili u krečanu ili zatrpavani tamo gdje su i ubijeni. Danas je ova grobnica potpuno zapuštena.
Druga prnjavorska masovna grobnica nalazi se u blizini masovne grobnice na Zihovoj njivi. Radi se o grobnici „Radulovac 1941“, koja je imenovana prema istoimenom potoku. U ovdašnjem stanovništvu više je zastupljen naziv „Radlovac“. Milijašević nam govori da je u dugogodišnjem istraživanju različitih arhiva o stradanju ovih Srba pronašao gotovo sve informacije. Način na koji su ubijeni, od kojih ostadoše samo ova slova, u najmanju ruku je jeziv. Tog četvrtog decembra, 1941. godine, stradali su Kneževići, Simići, Rakići, Miladinovići.
„Manastir 1941“ i „Radulovac“ nisu jedine masovne grobnice. Kada je riječ o masovnom stradanju na području Prnjavora, tu, kaže, možemo hronološki navesti događaje koji su doveli do masovnog stradanja naroda.
Ustaše nakon ovog pokolja sa opljačkanom srpskom imovinom odlaze u Prnjavor, odvodeći preko stotinu komada krupne stoke, konja, volova, svinja, živine, odvoze zaprege pune pšenice, suvo meso i rakiju i mnogo drugih stvari. Opljačkanu stoku zatvaraju u pravoslavni hram Svetog Đorđa. U hramu, pijane ustaše organizuju i „pravoslavnu liturgiju“, tako što su uveli crnog vola u oltar ispred čijih očiju je jedan ustaša držao Sveto Pismo, a sa lijeve i desne strane su stajala dvojica ustaša držeći u rukama upaljene svijeće.
I ovdje nije kraj stradanjima Prnjavorčana. Tu je i masovna grobnica pored magistralnog puta u Palačkovcima gdje je pobijena romska porodica Mistrići, koji su pobijeni od strane lokalnih četnika 1943. godine. Ubijeni su muž, žena i njihovo devetoro djece.
Prema istraživanju koje je provodio tokom 2023. godine, prilikom izrade fotomonografije koja nosi naziv „Spomeničko nasljeđe prnjavorskog kraja i žrtve Drugog svjetskog rata“, Milijašević je popisao sve stradale borce i civilne žrtve rata i po prvi put nakon završetka Drugog svjetskog rata imamo kompletiran spisak žrtava.
Stradanje Srpske pravoslavne crkve i njenog sveštenstva zajedno sa narodom prnjavorskog kraja pokazuje da je zločinačka NDH sprovodila genocidnu politiku u svim krajevima i područjima, sa namjerom da uništi i oskrnavi sve što je srpsko i pravoslavno.
(Tekst i foto: TV K3)