Tišinu kakva samo vlada na groblju i kakva se poštuje na ovom svetom mjestu, prekidoše zvuci lopate, krampova i tihi žubor priče nekolicine ljudi, koje sretosmo na lokalitetu Ćelar u Derventi. Dok smo se improvizovanim putem kroz šumu penjali do ovog mjesta, pitajući se kako je došlo do toga da pravoslavno groblje zaraste u šiblje, korov i gustu šumu, gavranovi nedaleko od nas, pojačaše dodatno dozu jedne vrste misterije. Misterije, šta to krije lokalitet Ćelar, kako se to živjelo u prošlim vijekovima i ko je ovdje sahranjivan?
Staro pravoslavno groblje Ćelar nalazi se u blizini naselja Kostur oko tri kilometra istočno od Dervente. Smješteno je na uzvišenju Ćelar, koje se nalazi na jednoj od padina koje se spuštaju prema sjeveru od uzvišenja Cerova i Solina. Do groblja se dolazi zaobilaznicom i preko brda Kostur ili spuštajući se od Cerova preko Solina prema brdu. Prilaz groblju otežavaju neuređeni i zapušteni putevi. Groblje se prostire na oko tri dunuma zemljišta, koje okružuje šuma. U potpunosti je zaraslo šibljem i rastinjem, a s obzirom na lokaciju i površinu na kojoj se prostire, moglo se urediti samo zajedničkom akcijom. Slaven Kuzmanović je bio incijator akcije uređivanja starog pravoslavnog groblja u naselju Kostur. Akciji su se odazvali dobri ljudi i dosta se postiglo na uređenju groblja. Očišćeno je od rastinja i šiblja, olakšan mu je pristup, jer je bilo baš zaraslo, nepregledno i nepristupačno.
Lokalitet su tokom mjeseca aprila posjetili sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve Derventa. Održan je pomen za sve upokojene.
Nije poznato tačno vrijeme osnivanja groblja i izgradnje crkve na Ćelaru, ali su, na osnovu istorijskih činjenica o tom dijelu derventskog kraja, moguće dvije pretpostavke. Jedna od njih je da su intenzivna doseljavanja novog stanovništva u derventski kraj, tokom 16. vijeka, mogla dovesti do nastanka Ćelara, a druga da je do toga moglo doći i poslije druge decenije 18. vijeka, kada se na ovaj prostor, koji je ostao pust poslije bečkog rata krajem 17. vijeka i austrijskog upada početkom 18. vijeka, doseljava novo stanovništvo. Na osnovu predanja, u crkvi na Ćelaru službovao je pop Jovica Ilić, koji je u proljeće hiljadu osam stotina trideset četvrte godine digao bunu, kasnije nazvanu Pop Jovičina buna. “Crkva je najvjerovatnije zapaljena sredinom 19. vijeka, kada je izvjesni Gavro Stjepanović došao u sukob s jednim od Turaka, koji je ušao u crkvu i počeo bacati ikone sa zidova. Nakon tog sukoba Stjepanović je pobjegao u Srbiju, a Turci su zapalili crkvu. Iz nje je sačuvana ikona svetog Nikole, koja se ranije nalazila u novoj derventskoj crkvi, ali je početkom rata, 1992. godine, nestala”, ispričao je magistar geografije Damir Kljajić.
Sačuvana narodna predanja taj lokalitet nazivaju crkvištem i otkrivaju da je ovdje bila manja pravoslavna crkva zvana ćelija, po kojoj je lokalitet najvjerovatnije i dobio naziv. Postoji mogućnost da crkva nije imala temelje, nego je bila brvnara, čiju konstrukciju su nosile drvene grede ukopane u zemlju, što će se vidjeti u daljim istraživanjima.
Spomenici su najvećim dijelom nabacani na manje gomile, koje su obrasle vegetacijom, što je dovelo do većeg nivoa devastacije. Pored nadgrobnih spomenika, na najvišoj tački lokaliteta izdvaja se pravougaoni plato, bez spomenika, gdje se po predanju nalazila crkva, čije postojanje treba utvrditi materijalnim dokazima kroz dalja arheološka istraživanja. Spomenici su, u obliku stela i krstača, ukrašeni predstavama vizantijskog, jerusalimskog i golgotskog krsta, ali i značajnim ćiriličnim natpisima, koji svjedoče o sahranjivanju pravoslavnog stanovništva na ovoj nekropoli.
Ćelar je u prošlosti bio duhovni centar pravoslavnog stanovništva tog dijela derventskog kraja, što potvrđuju pisani i materijalni ostaci, te narodna predanja. Groblje i crkvište potrebno je detaljno očistiti, te arheološki istražiti kako bi se utvrdila njegova istorijska uloga i kulturni značaj, ali i zaštititi od daljeg propadanja, od guste šume koja sakrije prošlost i zatre svako sjeme nekdašnjih porodica u ovom derventskom kraju.
TV K3