Plava nit na bijeloj podlozi, osnovna su karakteristika zmijanjskog veza koji je 2014. godine uvršten na listu nematerijalne svjetske baštine UNESCO-a. Ta plavo-bijela kombinacija za mnoge je veoma otmjena. Razlikuje se jer je vrlo razigran, a u isto vrijeme, jaka geometrija ga i pravi jakim. Stvaranje zmijanjskog veza zahtijeva visoku koncentraciju, a kada je u pitanju tehnika radi se pokrstica, odnosno tradicionalno krstić po krstić. Nema tu, reklo bi se mnogo filozofiranja.
Čuvar zmijanjskog veza je i baka petoro unučića, penzionerka Gordana Ivković iz Srpca, inače jedna od pedesetak žena koja djeluju u Udruženju žena u ovoj opštini. Kada je pokrenuta inicijativa za osnivanje Udruženja, pružila je podršku i odlučila da slobodno vrijeme provodi baveći se kreativnim radom i družeći se sa ženama sa kojima ima slično interesovanje.
Zmijanjski vez se radi na bijelom platnu, koga Gordana kupuje u lokalnoj radnji. Tamnoplavi konac je obavezan. A, obavezne su kaže i šeme, koje joj dosta pomažu.
Ljubav prema čuvenom zmijanjskom vezu kod Gordane se rodila prije otprilike tri godine, iako je, objašnjava nam, još u mlađim danima naučila da šije, ne upuštajući se tada u intenzivnije bavljenje ovom umjetnošću. Iako je ponosna majka i baka, i uživa sa svojim unučićima, odlučila je da nauči tajne veza i tako učestvuje u očuvanju tradicije za buduća pokoljenja.
Do sredine 19. vijeka, žene su vez radile na lanenom platnu, koju su bojile biljkama i tako ukrašavale odjeću i posteljinu.
Zmijanjski vez je prvo nematerijalno dobro iz Republike Srpske i Bosne i Hercegovine koje je 2014. godine zvanično uvršteno na listu nematerijalne svjetske baštine UNESCO-a. Odluka je donesena na devetoj sjednici Međuvladinog komiteta UNESCO-a za zaštitu nematerijalne kulturne baštine u novembru 2013. godine, a time je zmijanjski vez postao svjetsko dobro.
Zmijanjski vez najstariji je poznati ručni vez na Balkanu. Vez takozvanog dinarskog tipa karakterističan je za predio Zmijanja na planini Manjača, kod Banjaluke. Mada se mogu naći osobe, kao što je Gordana koje zmijanjski vez i u drugim mjestima čuvaju od zaborava.
Osnivanje Udruženja žena u Srpcu od velike je koristi za žene koje se bave raznim ručnim radovima, ali i za opštinu Srbac, jer su brojni predmeti iz Srpca kao suveniri već stigli u razne krajeve svijeta. Osim toga, od izuzetne važnosti su i razni sajmovi, gdje članice razmijene iskustva i nauče dosta toga novog. Gordana bi kaže rado prenijela tajne i vještine veza i na druge ljude.
Još kao djevojka Gordana je voljela da veze. Tada su moderni bili Vilerovi gobleni, koji su zaista bili prava umjetnička djela. Zahtijevali su mnogo truda tokom izrade da bi po završetku izgledali odlično i za izradu takvog goblene srednje veličine je trebalo i po nekoliko mjeseci rada. Danas se Gordana ponovo vratila u djetinjstvo. Ponovo veze, samo ovaj put ne goblene, nego zmijanjski vez. Iglom pravi krstiće, koji se spajaju u razne geometrijske oblike. Motivi su još kolo i cvjetovi. Svaki motiv ima svoje značenje – dobro zdravlje, zdravo potomstvo, sreću u porodici.
Izvor: TV K3