Srpska pravoslavna crkva izrazila je zabrinutost zbog medijskih najava da Priština planira da drevnu pravoslavnu Crkvu Svetog Nikole na Novom Brdu rekonstruiše i predstavi kao katoličku katedralu, ocijenišvi da je riječ o žalosnoj tendenciji mijenjanja istorijskih činjenica.
U saopštenju Eparhije raško-prizrenske izražena je zabrinutost zbog informacija iz prištinskih medija da će takozvani “Arheološki institut Kosova”, u saradnji sa njemačkom Ambasadom u Prištini, početi radove na konzervaciji ove drevne srpske srednjovjekovne katedralne crkve.
Iz Eparhije upozoravaju da je taj stari vjerski objekat na sajtu takozvanog prištinskog ministarstva kulture netačno predstavljen kao rimokatolička crkva, bez ikakvog pominjanja autentične istorije hrama i dosadašnjih rezultata arheoloških istraživanja, što je žalostan pokazatelj tendencije mijenjanja istorijskih činjenica na ovim prostorima.
U saopštenju se dodaje da tu crkvu prištinski mediji pogrešno nazivaju “katedralom u Artani, bivšem Novom Brdu”, ignorišući zvanično ime opštine, što je protivno zakonima.
Eparhija Raško-prizrenska napominje da se Hram Svetog Nikole nalazi u jednoj od četrdesetak specijalnih zaštićenih zona, koje po kosovskim zakonima podležu posebnoj proceduri, koja ne zavisi samo od institucija u Prištini, već i od stava SPC.
Iz Eparhije ističu da su već kontaktirali njemačku Ambasadu u Prištini, kao i da će u daljoj proceduri urgentno biti angažovana i Komisija za zaštićene zone, čiji je član Eparhija raško-prizrenska.
U saopštenju se navodi da je veoma važno, u saradnji sa OEBS-om i Kancelarijom EU, utvrditi tačno sve činjenice i projekat konzervacije ruševina hrama vratiti u okvire zakona, u protivnom svaki dalji radovi na toj lokaciji bili bi nezakoniti.
Crkva Svetog Nikole istraživana je još pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka i tu su pronađeni brojni napisi i elementi kamene plastike koji jasno ukazuju na porijeklo hrama i njegov stil, naglašavaju iz Eparhije i dodaju da su u okvirima hrama pronađeni i brojni grobovi, koji su u međuvremenu otvarani i kosti odnošene u Prištinu bez ikakvog obavještavanja SPC.
U saopštenju se ističe odlučan stav da se bilo kakvi konzervatorski radovi, kao i prezentacija te baštine, može raditi jedino uzimajući u obzir dosadašnje arheološke radove i u punoj saradnji sa eminentnim srpskim ekspertima koje će angažovati Eparhija raško-prizrenska.
– Apsolutno je neprihvatljiva i kontraproduktivna bilo kakva politizacija pitanja kulturne baštine, a pogotovo jednostrano menjanje istorijskih činjenica – ističe se u saopštenju.
Eparhija podsjeća da je taj hram podignut sredinom 14. vijeka i bio je dograđen u vrijeme despota Stefana Lazarevića i poslije 1455. godine, prenosi “Sputnjik”.
– Po svemu sudeći, kasnije je pod osmanskom vlašću pretvoren u džamiju, da bi objekat posle bio srušen u zemljotresu i ostao u ruševinama do današnjih vremena, kao i ostaci grada koji je ubrzo zapusteo – napominje Eparhija.
Kao i velike nemanjićke zadužbine (13. i 14. vijeka) Sopoćani, Arilje, Visoki Dečani, novobrdska Crkva Svetog Nikole građena je u romaničkom stilu bazilike i do pada Novog Brda pod osmansku vlast bila je glavno pravoslavno bogoslužbeno mjesto.
Nedaleko od tog hrama nalaze se ostaci gradske rimokatoličke crkve takozvane Saške crkve, koja je dobila naziv po rudarima Saksoncima (Sasima), koji su pored dubrovačkih trgovaca i domaćeg srpskog stanovništva činili dio bogatog i raznolikog kulturnog i verskog mozaika srednjojvekovnog Novog Brda, kao jednog od najznačajnijih gradova srednjovjekovne Srbije.
Profesor orijentalista Darko Tanasković izjavio je za “Večernje novosti” da, s obzirom na sve naučne potvrde u vezi sa pravoslavnom pripadnošću Crkve Svetog Nikole na Kosmetu, ne bi trebalo da bude bojazni da je Albanci uistinu mogu prisvojiti, ali je potrebno preduzeti veoma energične korake radi njene zaštite.
– Ali, naučna istina, pa i istina uopšte u vezi sa zbivanjima na Kosmetu i oko njega već duže vreme se sistemski krivotvore i izneveravaju, pa moramo preduzeti veoma energične korake radi zaštite Crkve Svetog Nikole, dok nije kasno – rekao je Tanasković.