Pitanje opstanka i ostanka stanovništva Srpske direktno je uslovljeno sprovođenjem aktivnijih mjera populacione politike, upozorava profesor Draško Marinković, predsjednik Centra za demografska istraživanja.
Istina je da su ove mjere skupe, ali koliko god da su ekonomski problemi prisutni, moraju se, kako naglašava, naći sredstva za aktivnije programe pronatalitetne populacione politike.
– U budžetu Vlade, ali i lokalnih samouprava, trebalo bi planirati veća izdvajanja za ove namjene, a mnogo bi se moglo uraditi i populacionom obukom i snažnijom propagandom, za što ne bi trebalo izdvajati velika sredstva – kaže Marinković u intervjuu za Srpskainfo.
Nažalost, demografske statistike nimalo nisu ohrabrujuće?
– U proteklih 27 godina prirodni priraštaj nam je smanjen za više od 13 promila. Trenutna bruto stopa fertiliteta je veoma niska, što je posljedica sve raširenijeg odlaganja braka i rađanja, smanjenja broja sklopljenih brakova, raseljavanja i emigracije u inostranstvo, ali i teške socio-ekonomske situacije, psiholoških i drugih faktora. U periodu 2013-2018, samo po osnovu negativnog prirodnog priraštaja i salda unutrašnjih migracija, demografski deficit je -23.277 stanovnika.
Da li su neke lokalne zajednice u boljem položaju od drugih?
– Komponente prirodnog kretanja stanovništva RS u periodu 1996-2018, ukazuju na probleme u demografskom razvoju skoro svih opština. Analiza pokazuje da je na ovom prostoru u posljednjih 20 godina došlo do intenzivnog povećanja broja gradova i opština sa negativnim prirodnim priraštajem.
Je li ijedna opština u RS u ovom periodu u kontinuitetu imala pozitivan trend prirodnog priraštaja?
– Nije. Takođe, važan faktor dosadašnjeg, ali i budućeg demografskog razvoja ovog prostora predstavlja negativan migracioni saldo, s tim da za analizu spoljnih migracija stanovništva ne postoji odgovarajuća statistika.
Kakva su predviđanja kad je riječ o unutrašnjim migracijama?
– Očigledno je da će sve više rasti broj stanovnika u gradovima i regionalnim centrima, dok će na selima biti sve manji broj stanovnika. Masovni odlasci stanovništva iz sela u gradove izazivaće odumiranje manjih mjesta, pa će ona postati samo tačke na geografskim kartama.
Kada su naše prostore zahvatila nepovoljna demografska kretanja?
– Sa njima smo se suočili početkom devedesetih godina prošlog vijeka, usljed konfliktnog stanja i rata na prostoru bivše SR BiH. To se ispoljilo u intenzivnim poremećajima u demografskom razvoju, teritorijalnom rasporedu, kao i u svim strukturama stanovništva.
U kojoj mjeri se to odrazilo na Srpsku?
– Svaki od nastalih poremećaja odrazio se na stanovništvo RS i predstavlja manji ili veći demografski problem sa brojnim posljedicama u oblasti socijalnog i ekonomskog razvoja, među kojima su i one od najvećeg egzistencijalnog i društvenog interesa. Upravo zbog značaja demografskog faktora u razvojnoj sferi, kao izuzetno važno postavlja se pitanje njegovog razvitka u budućnosti, pri čemu posebnu pažnju treba posvetiti prirodnom obnavljanju stanovništva.
Kakva je sad situacija u ovom pogledu?
– Porodice u Srpskoj najčešće imaju jedno ili dva djeteta, što dovodi do otvorene depopulacije. Po definiciji, depopulacija je pojava smanjenja broja stanovnika nekog kraja ili zemlje zbog iseljavanja i negativnog priraštaja. Zbog toga u ruralnim sredinama ostaje uglavnom starije stanovništvo.
Koje su osnovne karakteristike demografskog razvoja RS?
– Ovaj razvoj karakteriše konstantno, ali nedovoljno rađanje u proteklih osam godina, postepeno povećanje smrtnosti, intenzivno starenje stanovništva i emigracija, posebno mladog fertilnog i radnosposobnog stanovništva u inostranstvo. Negativan prirodni priraštaj evidentan je od 2002. godine.
Kakva su predviđanja za ubuduće?
– U svim varijantama projekcija budućeg demografskog razvoja očekuje se nastavak nepovoljnih tendencija. Zato je potrebno hitno sprovođenje dodatnih pronatalitenih mjera i aktivnosti u populacionoj politici.
Koje mjere podrazumijeva dobra pronatalitetna politika?
– Ona zahtijeva kontinuirano sprovođenje, stalnu nadogradnju mjera i intervenciju države koja podrazumijeva sistem finansijskih stimulacija. Tu je i široko postavljena politika u oblasti zdravstvene i socijalne zaštite porodice i djece, radno zakonodavstvo koje promoviše mogućnost fleksibilnog radnog vremena, sistem srednjeg i visokog obrazovanja u funkciji sigurnog zaposlenja, podsticaje u domenima bržeg zapošljavanja, posebno žena. Neke od mjera su i stambeno rješenje i ukupno brže odrastanje i osamostaljivanje mladih, sistem predškolskog i osnovnog obrazovanja sa opcionim cjelodnevnim programima, šira društvena podrška mladim roditeljima u vezi sa roditeljstvom, ali i starima kojima je potrebna njega.
Kakav scenario nas čeka ako ove mjere izostanu?
– Ako se što skorije ne počnu primjenjivati neke od aktivnijih mjera pronatalitetne populacione politike, može se očekivati da će ovaj prostor imati nastavak negativnih tendencija prirodnog obnavljanja. Istovremeno, može se očekivati i modifikacija starosne strukture stanovništva, odnosno povećanje prosječne starosti i udjela starog stanovništva u ukupnom, što se može bazirati i na pretpostavci da se dužina očekivanog trajanja života konstantno povećava.
Kakvog su karaktera mjere u RS?
– Posebna karakteristika do sada primjenjivanih mjera pronatalitetne populacione politike u RS je da one nisu sistematizovane, a stimulans mjerama populacione politike trebao bi da bude jednostavan, jasan, svima dostupan, razumljiv i privlačan.
Suština problema više moralna, nego finsijska
Da li su materijalna davanja dovoljna za rješavanje demografskih problema?
– Zabluda je da će veći uticaj države, sa više materijalnih davanja, biti dovoljan da riješi problem, jer suština demografskih problema kod nas je više vrijednosna i moralna, nego finansijska.
Koja je, onda, alternativa?
– Iako demografska kretanja, u najvećoj mjeri, zavise od ukupne socio-ekonomske situacije, čini se da tek zapošljavanje oba roditelja i rješavanje stambenih problema može stabilizovati porodicu i doprinijeti pozitivnom demografskom razvoju.
Šta je još presudno za budući demografski razvoj ovog prostora?
– Od presudnog značaja će biti dugoročne tendencije fertiliteta, mortaliteta i migracija stanovništva. Pod pretpostavkom normalizacije migracija stanovništva, koje su prije svega uslovljene aktuelnim društveno-ekonomskim razvojem, revitalizacijom privrednih aktivnosti, poboljšanjem ekonomske situacije i životnog standarda, aktivnijom socijalnom i populacionom politikom, u optimističkoj varijanti projekcija budućeg demografskog razvoja treba očekivati samo stagnaciju stanovništva.
Izvor: srpskainfo/ Maja Bašić