Antoan de Sent Egziperi, francuski literata, zaljubljenik u vazduhoplovstvo, pilot, avanturista, autor legendarnog “Malog Princa” stradao je na današnji dan 31. jula 1944, prije 80 godina.
Svjetsku slavu stekao je posthumno djelom “Mali Princ”, poetskom apstrakcijom koja u vidu dijaloga zapravo razmatra brojna ključna pitanja ljudske egzistencije, iako navodno namijenjena djeci. Priča o ruži, okosnica cjelokupne konstrukcije djela “Mali Princ” motiv poznat u francuskoj književnosti, najvjerovatnije je pripovijest o supruzi Konsueli, njegovom doživljaju te sudbinske veze.
To je priča o ljubavi, ljepoti, hirovitosti, aristokratskoj velikodušnosti. Činjenica da su se u njoj našli i vulkani izvjesno je takođe asocijacija na Konsuelu, rođenu u Salvadoru, u sjenci tri vulkanske kupe.
Antoan de Sent Egziperi rođen je juna 1900. godine, u Lionu. Bila je to tradicionalistička porodica, izdanak drevnog francuskog plemstva. Iako je rano ostao bez oca, nije imao ni četiri godine, ili možda baš zato, nasljeđe ga je trajno odredilo. Čak i uzgrednim osvrtom kako na njegovo djelo tako i na manire koje je njegovao jasno se da videti da je to bio čovjek davnašnjih danas na žalost odbačenih principa.
Bilo je to uglavnom srećno djetinjstvo, velikim djelom provedeno između zamka njegove bake po majci, Le Mol, na krajnjem jugu Francuske, istočno od Marselja, i dvorca njegove tetke Sen Moris de Reman, pedesetak kilometara sjeveroistočno od Liona. Majka koja je prerano ostala udovica, bila je posvećena djeci. Bavila se inače slikarstvom.
Tokom ljetnjeg raspusta 1912, nalazi se kod tetke u Sen Morisu, gdje vrijeme provodi na obližnjem aerodromu. Jedan od pilota pristao je da ga povede na kratak let. Bio je to preloman momenat, otkriće. Ushićen, napisao je tim povodom pjesmu. Vazduhoplovstvo, tada novo i fascinantno polje, ma koliko rizično, postaje njegova trajna ljubav.
Tokom Prvog svjetskog rata, u tinejdžerskim danima, obuzima ga potreba da piše. Jedan njegov školski rad je nagrađen. Pohađao je strogu jezuitsku gimnaziju. U tako ozbiljnoj školi Antoan de Sent Egziperi je važio za manje više neprilagođenog, nedisciplinovanog pa i lošeg đaka. Bio je zapravo uglavnom sanjar, odsutan, introvertan.
Iako je majka 1920. naslijedila dvorac Sen Moris, gdje se i nastanila, njena primanja bila su skromna, pa se nadalje izdržava uglavnom rasprodajom imanja, zemljišta.
To je vjerovatno doprinijelo, uz tradiciju, da se opredijeli za vojni poziv, što je čest izbor u porodicama plemićkog porijekla u Francuskoj. Kod njega je takođe postojala i izvesna avanturistička nota, čemu je izgleda ostao sklon čitavog života.
Poslije tri neuspjela pokušaja 1918, 1919. i 1920. da upiše vojnu Pomorsku akademiju, okreće se likovnoj umjetnosti i arhitekturi koju pohađa na Nacionalnoj školi lijepih umjetnosti, od čega ubrzo diže ruke.
Odlazi na odsluženje vojnog roka, aprila 1921. u Strazbur. Ljeta te godine privatno pohađa kurs letanja, civilni. Vrlo brzo potom, raspoređen je u 37. avijacijski puk u Kazablanki, tada francuski Maroko. Decembra te godine dobija dozvolu vojnog pilota.
Maja 1923. doživio je prvu avio nesreću, kod Buržea, aerodroma desetak kilometara sjeveroistočno od Pariza. Burže je stari aerodrom Pariza, pre Orlija. Ozbiljno povrijeđen, imao je frakturu lobanje, demobilisan je juna 1923.
Od 1926. radi za poštansku službu Letekoer, potonji Aeropostal. Prvi službeni let bio je za Alikante u Španiji. Potom prevozi poštu od Tuluza put Dakara, tada središta Francuske Zapadne Afrike. Pošto je Francuska u međuratnom periodu još uvijek bila velika kolonijalna imperija, Sent Egziperi, radeći za poštansku službu preljeće ogromne teritorije. Letio je za Senegal, Alžir, Egipat, Mali, Vijetnam, preko Atlantika u Latinsku Ameriku, čak Patagoniju. Tako je i upoznao potonju suprugu Konsuelu, u Buenos Airesu, s kojom se vjenčao aprila 1931. u Nici.
Godine 1926. u jednom književnom časopisu objavljuje priču “Avijatičar” njegov prvi publikovani rad. U Južnu Ameriku prvi put leti 1929. Preletanje takvih ruta u to vrijeme bilo je svojevrsni podvig. “Pošta za jug” pojavljuje se te 1929. godine.
Kada je objavljen “Noćni let” 1931, dobija nagradu Femina. Bio je to prvi veliki njegov uspjeh na literarnom polju.
Od naredne 1932, pošto je Aeropostal ugušen, posvećuje se žurnalistici. Izvještava iz Indokine 1934, tada francuske kolonije. Naredne godine izvještava iz Moskve. Po izbijanju građanskog rata 1936. iz Španije. Nije pritom imao simpatija za republikance.
Decembra 1935. leti iz Pariza put Sajgona, u Indokini, namjeran da potuče prethodni rekord Andrea Žapija (1904-1974) još jednog avio avanturiste, izdanka porodice znamenitih industrijalaca.
Pošto je uzletio iz Bengazija, u tada italijanskoj Libiji, uveče 29. decembra 1935, nekoliko sati potom srušio se u Libijskoj pustinji, odnosno udario je u dinu, nedaleko od Vadi Natruna, zapadno od delte Nila, približno 80 kilometara od Kaira. On i njegov mehaničar neobičnim sticajem okolnosti preživljavaju. Narednih dana, izgubljeni u pustinji, doživljavaju dehidraciju, gubljenje, halucinacije. Četvrtog dana nailaze beduini koji ih vraćaju u život.
Tu negdje nalazi se osnova priče “Mali Princ” koju će Egziperi napisati godinama potom.
Dvije godine zatim otvara više avio ruta po Africi, na relacijama Kazablanka, Bamako, Timbuktu u današnjem Maliju, tada Francuski Sudan.
Naredne 1938, upućuje se na let od Njujorka do Punta Arenasa, na krajnjem jugu Čilea, on i njegov mehaničar Andre. Avion im se srušio u Gvatemali. Teško su povrijeđeni. Tokom oporavka u Njujorku uobličava sjećanja “Zemlja ljudi”.
Objavljena 1939. “Zemlja ljudi” uglavnom je introspektivno autobiografsko štivo. Knjigu je nagradila Francuska akademija.
Kada je izbio Drugi svjetski rat Egziperi služi u ratnom vazduhoplovstvu, u činu kapetana. Odlikovan je u tom ratu Ratnim krstom sa palmom, zbog izviđanja maja 1940. nad Arasom koji su prethodno zauzeli Nijemci. Iako je njegova letjelica pogođena višestruko, uspjelo mu je da vrati posadu u bazu.
Pošto je Francuska kapitulirala juna 1940, novembra napušta zemlju. Od kraja decembra 1940. nalazi se u Njujorku, SAD.
Bila je to neobična situacija, sa jedne strane, nadao se da će uticati kako bi SAD pomogle Francuskoj, što bi u krajnjem značilo ulazak u rat. Sa druge strane, nije bio pristalica De Gola, iako je bio za otpor Nemačkoj. Pritom, vlasti marašala Petena, odredile su ga u tijela Vlade iz Višija, navodno čak u Nacionalni savjet, bez njegovog znanja.
U Njujorku, februara 1942, objavljuje djelo “Ratni pilot” nesumnjivo i s namjerom da ukaže da se Francuska 1940. hrabro borila. Djelo je zapaženo u SAD, procijenjeno je da pomaže ratnim naporima vlasti u Vašingtonu. Stanovao je u to vrijeme kod novinarke Silvije Hamilton. Navodno je tu bilo i izvijesne romantike, osim činjenice da je bila riječ o luksuznom apartmanu. Tokom boravka kod nje piše priču “Mali Princ” koja će i biti objavljena u SAD.
Bježeći od depresije proljeća 1943, priključuje se savezničkim snagama u Tunisu. Iako je postojala rezerva oko njegovog primanja u ratno vazduhoplovstvo, smatran je prestarim, zahvaljujući ličnim vezama primljen je. Iz oslobođenog Alžira odlazi potom na Sardiniju. Od 17. jula 1944. njegova jedinica smještena je nedaleko od Bastije, na Korzici. Pripremano je, u tom periodu, savezničko iskrcavanje na jugu Francuske.
Prilikom izviđačkog leta, nad Provansom 31. jula 1944, nestao je. Trebalo je da snimi kretanje njemačkih trupa u dolini Rone.
Avion kojim je letio, Lockheed P-38, pronađen je tek septembra 2000. kod Marseja. Dvije godine ranije jedan ribar izvukao je u toj zoni, mrežom, srebrnu narukvicu s njegovim imenom. To je riješilo pitanje njegove sudbine. ali okolnosti pod kojima je poginuo nisu izvijesne.
Njegova fantazmagorija “Mali Princ” koju je takođe sam ilustrovao, napisana u Njujorku u jeku Drugog svjetskog rata, prodata je u više od 134 miliona primjeraka, što je čini jednom od najprodavanijih knjiga u istoriji. Prvobitno objavljena 1943. u Njujorku, na engleskom, u Francuskoj ona se pojavljuje posthumno 1946, kod Galimara.
(Tanjug – Foto: Arhiva)