U Mostaru i Nevesinju danas će biti obilježena 31 godina od egzodusa i stradanje mostarskih Srba i Dan nestalih istočne Hercegovine.
U Staroj crkvi Rođenja Presvete Bogorodice u Mostaru u 9.00 časova biće služen parastos, a u 10.00 časova planiran je obilazak mjesta na Buni gdje je prije 31 godinu ubijeno 29 vojnika i civila.
“Simboličnim bacanjem cvijeća u rijeku i prisluživanjem svijeća, vratićemo sjećanje na ubijene i one za koje nam tvrde da ih nema”, poručili su iz Opštinske organizacije poginulih i nestalih i podsjetili da je 31 godinu poslije i dalje nepoznata sudbina 81 lica.
Cvijeće će biti položeno na Spomenik slobode u Nevesinju u 11.30 časova i na spomen-kosturnicu u 12.00 časova.
Jun mjesec 1992. ostaće trajno urezan u sjećanje srpskog naroda iz doline Neretve kada je u nekoliko junskih dana od Čapljine do Bradine protjerano više od 30.000 Srba, zapaljena i uništena većina imovine, a više stotina lica poginulo i nestalo.
U velikoj vojnoj akcije Hrvatske vojske, HVO-a i HOS-a, kojom je komandovao general Janko Bobetko, došlo je do egzodusa i velikog stradanja Srba u dolini Neretve.
Napadi su počeli 7. juna na Domanovićima, a 14. i 15. juna vodile su se borbe u gradskoj zoni Mostara. Petnaestog juna 1992. zapaljena je i Saborna crkva Svete Trojice u Mostaru, simbol i srce srpskog identiteta Mostara i tada najveća pravoslavna bogomolja na Balkanu.
Nakon toga, zapaljeni su i svi pravoslavni hramovi u dolini Neretve, a već 18. juna, većina srpskog stanovništva Mostara, protjerana je iz svoga grada.
U junu je zapaljen i porušen m Manastir Žitomislić, Stara crkva Presvete Bogorodice, a nakon toga, u Eparhiji zahumsko-hercegovačkoj i primorskoj oštećen je i devastiran najmanje 81 objekat Srpske pravoslavne crkve. Od ovoga broja njih 24 nalazili su se na području opštine Mostar.
Prema podacima Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i nestalih lica, u regiji Hercegovina ubijeno je 1.576 lica. Tokom 1991. godine ubijeno je 28 lica, 1992. godine 1.020, 1993. godine 198 lica, a 1994. godine 143.
Godine 1995. ubijeno je 155 lica, nakon 31. decembra 1995. godine 27, te još pet za koja nije moguće sa sigurnošću utvrditi tačnu godinu stradanja.
Prema polnoj strukturi, ubijeno je 1.413 muškaraca i 163 žene. Status vojnika imalo je 1.171 lice, a 405 njih bili su civili.
Na području opštine Mostar ubijeno je 526 lica srpske nacionalnosti, i to 380 vojnika i 146 civila. Posmatrajući polnu strukturu, riječ je o 470 muškaraca i 56 žena.
Osim ovih lica, najmanje devet civila i 49 vojnika iz Mostara smrtno su stradali izvan teritorije opštine Mostar. To ukupnu brojku stradalih povećava na 584 lica, a još se traga za 83 lica.
Prema preliminarnim rezultatima istraživanja na teritoriji Mostara, postojalo je deset logora i mjesta zatočenja za Srbe. Srbi iz Mostara odvođeni su i u logore u drugim opštinama, te je evidentirano da su zatvarani u najmanje 28 logora i mjesta zatočenja. Ovi podaci ne obuhvataju mjesta zatočenja koja su se nalazila u privatnim objektima, gdje su Srbi zatvarani pojedinačno ili u manjim grupama.
Najzloglasnija mučilišta bili su nekadašnja vojna ambulanta, sjedište HOS-a, zatvor “Ćelovina” u Mostaru, ali i logor “Dretelj” u Čapljini, logor u Ljubuškom, te zloglasni logor “Lora” u Splitu.
Prema do sada obrađenim podacima, tokom rata, u velikim razmjenama između zaraćenih strana, evidentirano je najmanje 843 srpskih logoraša iz Mostara i drugih mjesta u dolini Neretve.
Kada su u pitanju sudski procesi za zločine nad Srbima u Mostaru, pred Sudom BiH vođena su dva procesa za zločine u logoru “Dretelj”. U ovim procesima, pravosnažno je osuđeno šest lica. Ostali postupci vodili su se ili se trenutno vode za zločine nad Srbima u dolini Neretve i riječ je uglavnom o zločinima počinjenim na području opštine Konjic.
Osim uništavanja materijalnih tragova kulture, identiteta i spomeničke baštine, srpski narod pretrpio je i veliku materijalnu štetu, s obzirom na to da je najveći broj objekata, koji se nalazio u privatnom vlasništvu, bio zapaljen, opljačkan, oštećen ili uzurpiran. Ukupna materijalna šteta nikada nije s preciznošću utvrđena.
Političke i vojne okolnosti koje su dovele do egzodusa i stradanja Srba iz doline Neretve, još su nerazjašnjene.
SRNA