Na današnji dan umro Vuk Karadžić

February 7, 2024, 8:24 am

Vuk Stefanović Karadžić je bio srpski lingvista, filolog, antropolog, književnik, prevodilac i akademik.

Najznačajniji je srpski lingvista XIX vijeka, reformator srpskog jezika, sakupljač narodnih umotvorina i pisac prvog riječnika srpskog jezika.

Rođen je 6. novembra 1787. godine u Tršiću blizu Loznice, u porodici u kojoj su djeca umirala, pa je, po narodnom običaju, dobio ime Vuk kako mu zle sile ne bi naudile. Njegova porodica se doselila iz Crne Gore iz Drobnjaka. Majka Jegda, djevojački Zrnić, rodom je iz Ozrinića kod Nikšića.

Učestvovao je u Prvom srpskom ustanku kao pisar i činovnik u Negotinskoj krajini, a nakon sloma ustanka preselio se u Beč, 1813. godine. Tu je upoznao Jerneja Kopitara, cenzora slovenskih knjiga, na čiji je podsticaj krenuo u prikupljanje srpskih narodnih pjesama, reformu ćirilice i borbu za uvođenje narodnog jezika u srpsku književnost.

Podstaknut Kopitarevim savjetom da napiše gramatiku narodnog jezika, Vuk se prihvatio ovog posla, za koji nije imao dovoljno stručne spreme. Ugledajući se na gramatiku slavenosrpskog jezika, koju je u 18. vijeku napisao Avram Mrazović Vuk, uspio je da završi svoje djelo. Njegova gramatika, koju je nazvao „Pismenica serbskoga jezika po Govoru prostoga naroda napisana“, izašla je u Beču 1814. Bez obzira na nesvršenost i nepotpunost, ovo djelo je značajno kao prva gramatika govora prostoga naroda.

Svjestan nesavršenosti svoje Pismenice, Vuk je prihvatio primjedbe Kopitara i drugih naučnih radnika, pa je uz prvo izdanje „Srpskog rječnika“ iz 1818. objavio i drugo, prošireno izdanje svoje gramatike. U riječniku je bilo 26.270 riječi koje su se koristile u govoru naroda u Srbiji, Sremu i Vojvodini. Ovo drugo izdanje gramatike je nekoliko godina kasnije (1824.) na njemački jezik preveo Jakob Grim.

Osnovna vrijednost Pismenice je bilo njeno radikalno uprošćavanje azbuke i pravopisa. Vuk je u njoj primjenio Adelungov princip: „piši kao što govoriš, a čitaj kao što je napisano“. Raniji pokušaji, poput Save Mrkalja, bili su nesistematski i neuspjeli. Vuk je smatrao da svaki glas treba da ima samo jedno slovo, pa je iz dotadašnje azbuke izbacio sve znakove koji su se pisali iako nisu imala svojih glasova. Stari pravopis je podržavala Srpska pravoslavna crkva i dio književnika, koji su u njemu vidjeli očuvanje veze kulture i pismenosti sa ispovijedanjem pravoslavne vjere.

Vuk je stvorio nove znakove tako što je pojedina slova spojio sa tankim poluglasom (l + ь -> lj, n + ь -> nj). Izgled slova đ je prihvatio od Lukijana Mušickog, dž je uzeo iz nekih starih rumunskih rukopisa, a ć iz starih srpskih rukopisa. Uzimanje slova j iz latinice su mu njegovi protivnici iz crkvenih krugova pripisivali kao najteži grijeh, uz optužbe da radi na pokatoličavanju srpskog naroda.

U početku Vuk nije upotrebljavao slova f i h. Slovo h je dodao u cetinjskom izdanju „Narodnih srpskih poslovica“ iz 1836. godine. Karadžić je 1839. godine izbacio jotovanje glasova d i t u srpskom književnom jeziku.

Vukovim reformama u srpski jezik je uveden fonetski pravopis, a srpski jezik je potisnuo slavenosrpski jezik koji je u to vrijeme bio jezik obrazovanih ljudi.

Preminuo je na današnji dan, 7. februara 1864. godine u Beču.

“Vukov jezik” je priznat za zvanični književni jezik tek 1868, četiri godine nakon njegove smrti.

Ostali događaji na današnji dan

1812. – Rođen Čarls Džon Hafem Dikens, rodonačelnik socijalnog romana, jedan od najznačajnijih, najuticajnijih i najčitanijih engleskih pisaca (“Dejvid Koperfild”, “Oliver Tvist”, “Pikvikov klub”, “Stara prodavnica rijetkosti”);

1927. – Rođen Dušan Vukotić, filmski reditelj, scenarista, animator, jugoslovenski oskarovac i profesor na Filmskoj akademiji u Zagrebu, član Crnogorske akademije nauka i umjetnosti;

1964. – Britanski bend “Bitlsi” počeo je svoju prvu turneju po SAD. Na njujorškom aerodromu dočekalo ih je 5.000 obožavalaca i 200 novinara;

1971. – Žene su u Švajcarskoj referendumom dobile pravo glasa;

1979. – Umro Dr Jozef Mengele, njemački nacistički liječnik koji je stekao nadimak Anđeo smrti zbog svog rada u Aušvicu i drugim koncentracionim logorima. Obavljao je okrutne eksperimente na ljudima, a bio je zadužen i za organizaciju logora; u plinske komore je poslao 400.000 ljudi;

1984. – Američki kosmonaut Brus Mekendls je napustio svemirski brod “Čelendžer” i postao prvi čovjek koji je slobodno “prošetao” svemirom;

1992. – Članice Evropske zajednice u Mastrihtu, u Holandiji, potpisali Mastrihtski ugovor kojim je ta ekonomska zajednica od 1993. postala i političko-pravna unija, pod imenom Evropska unija;

2006. – Naučna ekspedicija otkrila više novih vrsta životinja i biljaka u Zapadnoj Novoj Gvineji. Otkriveno je 20 novih vrsta žaba, 4 vrste leptira, nekoliko vrsta palmi, jedna ptičija podvrsta, kao i vrsta kengura za koju se mislilo da je istrijebljena zbog lova.

Komentariši

Vaša email adresa neće biti objavljivana. Neophodna polja su označena sa *