Dok si mlad, nemaš iskustva, kad si star, nemaš snage, riječi su ruskog nobelovca Aleksandra Solženjicina (1918-2008), kojima su opisani mnogi, ali ne i on sam.
Tako se bar čini onima koji su pročitali njegov opus i biografiju koja je okončana prije tačno jednu deceniju.
Iako je smrću bio okružen dobar dio svog vijeka, smrt ga je zatekla u poznoj starosti 3. avgusta 2008. godine. Taj dan za radnim stolom, svjedočila je kasnije njegova supruga, proveo je šest časova.
U starosti je, dakle, imao snage i za štampu je spremao tridesettomna sabrana djela, a iskustvo mladosti počelo mu je sa najkrvavijim sukobom u istoriji čovječanstva – Drugim svjetskim ratom. Kao svršeni student Fizičko-matematičkog fakulteta u Rostovu na Donu, te vanredni u Institutu za istoriju, filozofiju i književnost u Moskvi, dobrovoljno se prijavio na front, gdje je dobio dva odlikovanja.
Sudbinu Solženjicina, međutim, odredila je lična prepiska iz 1945. godine u kojoj kritikuje vlast, indirektno i samog Staljina, te zbog koje će pred sam kraj rata, direktno sa fronta, biti poslat u sibirske logore.
“Knjiga je posvećena svima koji nisu dovoljno dugo živjeli da bi o tome pričali. A neka mi oproste što nisam sve vidio, na svemu onome što sam zaboravio i što ništa nisam slutio”, zapisao je mnogo ljeta kasnije Solženjicin u predgovoru knjige “Arhipelag Gulag”, koja je objavljena 1973, dok je u Rusiji bila zabranjena sve do 1989.
U ovom remek-djelu svjetske književnosti opisan je zatvorenički sistem – od hapšenja, preko suđenja, do zatvora i mučenja, a sve to na svojoj koži osjetio je upravo disident Solženjicin. Pored svega nabrojanog, ovaj pisac u jednom od logora operisao je i maligni tumor kojeg je pobijedio nakon dvije godine borbe, što je detaljno opisao u knjizi “Odjeljenje za rak”.
Iako mu je bilo prognozirano svega nekoliko nedjelja života, nakon izlječenja od ove opake bolesti živjeće još pune 53 godine.
Po opusu, iskustvu iz logora i blizini smrti najviše je poređen sa Dostojevskim, a njegovo zlatno doba biće upravo po oslobođenju iz zatočeništva i izlječenja 1956. godine, kada je radio kao nepoznati seoski učitelj.
Bilo je to doba liberalizacije u Sovjetskom Savezu, kada je nakon Staljinove smrti vlast nad zemljom preuzeo Nikita Hruščov.
Lično on je predložio Solženjicinovu pripovijetku “Jedan dan Ivana Denisoviča” za Lenjinovu nagradu.
Tada je ovaj pisac prvi put kroz književnost progovorio o totalitarizmu i staljinizmu i zauvijek izašao iz anonimnosti zajedno sa ovom velikom temom, zbog koje je poslije pada Hruščova bio prognan iz zemlje. Godine izgnanstva (1974-1994) proveo je u Njemačkoj, Švajcarskoj i SAD, a u svojim djelima neće biti blagonaklon ni prema Zapadu, nazvavši ga vulgarnim i zaglibljenim u raljama materijalizma.
Neposredno prije pada komunizma vratio se u Sovjetski Savez, a svoju beskompromisnost dokazao je u dva navrata. Po dolasku u zemlju odbio je nagradu koju je trebalo da mu uruči tadašnji predsjednik Sovjetskog Saveza Mihail Gorbačov.
Pošto je nagrađen za knjigu “Arhipelag Gulag”, Solženjicin je kazao da kao pojedinac ne može primiti počast za knjigu koju su svojom krvlju ispisali milioni ljudi, a u decembru 1998. odbiti je i najvišu državnu nagradu Rusije. Tada ga je Ordenom svetog apostola Andreja Prvozvanog, za knjigu “Rusija u provaliji” odlikovao predsjednik Boris Jeljcin.
“Ne mogu da primim nagradu od vrhovne vlasti koja je Rusiju i dovela u tu provaliju”, bio je šamar Solženjicina koju je primila Jeljcinova delegacija.
Danas, 10 godina nakon smrti i 100 godina poslije rođenja, zvanična Moskva povodom dva značajna jubileja najavila je podizanje velikog spomenika Aleksandru Solženjicinu u ulici koja nosi ime po ovom piscu. Ironija sudbine, konačni trijumf pisca ili nešto treće – u vrijeme Solženjicinovog izgnanstva, ta ulica nosila je naziv Velika komunistička ulica.
Nezavisne novine