Teško premorene, nedovoljno snabdijevene, bez neophodne artiljerijske municije, pod kišom koja danima nije prestajala, promrzle i demoralisane srpske trupe se povlače dublje u unutrašnjost zemlje.
Pritom, dva dana ranije, u noći 14. novembra u borbama na Savi kod Šapca, komandant Prve srpske armije general Petar Bojović je ranjen. Na komandnoj poziciji zamijenio ga je general Živojin Mišić.
Opšte povlačenje srpskih trupa iz pravca Mačve, sa Sokolske planine, Mokre gore, trajalo je put Valjeva, i južnije, put Užica.
Umornim i promrzlim vojnicima, nedovoljno snabdijevenim obućom, odjevnim predmetima, ciradama odnosno šatorskim krilima, što bi ih koliko toliko štitilo od padavina i hladnoće, mokrim do gole kože, znatnim dijelom je tada ovladao očaj. Bolesti i dezerterstva nisu bili rijetkost.
Povlačenje je nastavljeno dublje u unutrašnjost, poslije pada Valjeva, put desne obale Kolubare. Zamisao je bila utvrđivanje na potezu Povlen, Maljen, Suvobor.
U stanju očaja, s teškom mukom, napušten je takođe Beograd, da bi linija odbrane bila određena na Kosmaju.
Sve vrijeme je pritom pružan žilav otpor koliko su okolnosti dopuštale.
Austrougraske trupe međutim zaglavile su se takođe, uslijed neprohodnih, i inače loših, raskaljanih puteva, a i zbog nabujalih voda. Čak je i nevelika Kolubara, uslijed obilnih padavnina postala ozbiljna prepreka.
Naređenje srpske Vrhovne komande, smještene tada u Kragujevcu, bilo je da se izvrši utvrđivanje na desnoj obali Kolubare i Ljiga, a da se mostovi na Kolubari unište. Lazarevac su Austromađari zauzeli 18. novembra.
Pošto je general Mišić 26. novembra procijenio da su prilike bezizlazne traži dozvolu da povuče trupe na Rudnik, što je podrazumijevalo napuštanje Suvobora. Poslije teških pregovora sa pretpostavljenima, prijetnje ostavkom, Mišić najzad nekako dobija djelimičnu saglasnost vojvode Radomira Putnika, zapovjednika Štaba Vrhovne komande.
Odstupanje u skladu sa procijenom generala Mišića započelo je izjutra 29. novembra put Rudnika i Gornjeg Milanovca. Delom, on je tada postupio samoinicijativno.
Austrougarska komanda došla je zatim do zaključka da je srpska vojska potučena, da je uzmak posljedica kraha.
Paralelno, srpskoj komandi postaje jasno, na osnovu svjedočenja zarobljenika, da je stanje trupa Autrougarske takođe očajno. Vladala je opšta demoralizacija, premor, hladnoća. Pritom, trupe su bile razvučene prekomjerno zbog konfiguracije terena fronta. Čak je i snabdijevanje bilo neredovno.
Tih dana Srbima najzad pristiže prepravljena artiljerijska municija, koju su u Vojno tehničkom zavodu u Kragujevcu uspjeli da skrate 2,5 milimetra, u skladu s potrebama. Takođe, uprkos opštoj konfuziji ratnih okolnosti djelimično okupirane zemlje, Državna željeznica Kraljevine Srbije pokazala je iznenađujuću efikasnost. Prepravljena municija, oko 20.000 granata, je tako srpskoj vojsci stigla na vrijeme.
Pristigla je i izvjesna popuna u ljudstvu sa juga zemlje. Pored drugih i legendarnih 1.300 kaplara iz Skoplja.
Takođe veoma važno, srpskim trupama koje su se povukle u skladu sa zamislima generala Mišića uspjelo je tokom nekoliko dana odmora da se naspavaju, osuše, okrepe, snabdeju. Popuna je okončana 2. decembra.
Tih dana među vojnike na liniju fronta dolazi i stari kralj Petar, s ciljem podizanja morala. Uspješno ispostaviće se.
Ofanziva, kontranapad Srba započinje 3. decembra. I to put Suvobora, Maljena, ka Valjevu, kako bi Austrougarske trupe bile presječene.
Prethodno, Mišićev plan je najzad usvojila Vrhovna komanda. Tako da je tog 3. decembra uslijedila paralelna opšta ofanziva sve tri srpske armije i Užičke vojske na neprijatelja.
Uslijedio je krah austrougarskih trupa, i bijeg preko Drine i Save.
Posljednja stopa ondašnje Kraljevine Srbije oslobođena je 15. decembra.
Poraz austrougarske vojske bio je potpun, i zaprepastio je tada ne samo Beč ili Berlin, nego i savezničke komande. Otprilike dvije trećine ljudstva Balkanske armije Vojske Austrougarske izbačeno je iz stroja.
Srpska pobjeda bila je potpuna. Glavnokomandujući srpske vojske regent Aleksandar Karađorđević dodijelio je potom generalu Živojinu Mišiću čin vojvode, komentarišući: “Trebalo mi je da odam najveće priznanje čovjeku koji nije izgubio glavu, u vrijeme kada je drugi već nisu imali”.
Glassrpske.com (Foto: arhiva)