Danas se navršilo 99 godina od proboja Solunskog fronta, što se ispostavilo kao odlučujuće za slom centralnih sila u Prvom svjetskom ratu.
Na Solunski front, čija je dužina bila nekoliko stotina kilometara, srpska vojska je prebačena već na proljeće 1916. godine, poslije oporavka na Krfu nakon Albanske golgote.
Sa jedne strane fronta bili su francuski, britanski i srpski vojnici kojima se kasnije priključio i jedan broj Grka i Italijana /ruska brigada je povučena poslije Oktobarske revolucije/, dok su sa druge linije, dobro ukopane u rovove, bile austrugarska, njemačka i bugarska divizija.
Za komandanta Solunskog fronta postavljen je francuski general Franše d` Epere, a u junu 1918. godine donesena je odluka da se konačno krene u proboj fronta.
Odlučeno je da ofanziva počne na sektoru Dobro polje – Veternik – Kozjak na kojem se nalazila srpska vojska koju je činilo ukupno šest divizija sa 140.0000 vojnika.
Srpska vojska bila je podijeljena u dvije armije – Prvu kojom je komandovao Petar Bojović i drugu na čijem je čelu bio Stepa Stepanović, dok je komandant štaba bio vojvoda Živojin Mišić.
Borbe su počele 14. septembra 1918. godine cjelodnevnom artiljerijskom paljbom svih savezničkih topova po bugarskim, njemačkim i austrougarskim položajima, da bi u zoru 15. septembra u 5.30 časova poslije snažne artiljerijske pripreme krenule u napad divizije prvog ešalona Druge armije pod komandom vojvode Stepe Stepanovića na frontu Sušica – Soko dugom 17 kilometara.
Srpska Prva armija, čiji je komandant bio general Petar Bojović, djelovala je na frontu Soko – Lešnica dugom 16,5 kilometara. Vodila se borba prsa u prsa, bajonetima na bajonete.
Već prvog dana probijeno je 11 kilometara fronta, drugi dan je širina proširena na 40 kilometara i time počinje slom centralnih sila na solunskom frontu, čija linija se raspada.
Francuski maršal Franše d`Epere u izvještaju francuskoj vladi pri proboju solunskog fronta krajem septembra 1918. godine saopštava da se “operacije moraju usporavati, jer nema komunikacije radi doturanja hrane francuskim trupama koje napreduju”, a da “samo srpskim trupama nisu potrebne komunikacije, oni idu kao oluja – naprijed”.
Izbijanjem srpske vojske na Vardar definitivno je izvršen i operativno-strategijski proboj njemačko-bugarskog fronta, što je dovelo do toga da su Bugari uputili u Solun molbu da se prekinu operacije za 48 časova.
Franše d`Epere je odbio taj zahtjev i poručio da u obzir dolazi jedino kapitulacija, što su Bugari prihvatili i 29. septembra u Solunu potpisali primirje kojim je bugarska vojska kapitulirala.
Iako su uslovi primirja bili vrlo teški, bugarski delegati su ih prihvatili samo s jednim zahtjevom – da se srpska vojska ne pušta u Bugarsku, zbog straha od odmazde za zločine nad srpskim stanovništvom.
Nijemci nisu priznali primirje i njihove trupe su se izvukle iz dodira sa Bugarima, a ostaci njemačke vojske gonjeni srpsko-francuskim snagama odstupali su na sjever.
Prva srpska armija zauzela je 5. oktobra Vladičin Han i pod borbom se probila kroz Grdeličku klisuru, zauzela Grdelicu, a 7. oktobra prodrla u Leskovačku kotlinu u koju je iz doline Veternice izbila Konjička divizija i istog dana zauzela Leskovac, a 9. oktobra izbila je pred Niš.
Srpska Vrhovna komanda, na prijedlog komandanta armije i bez obzira na tehničku nadmoćnost neprijatelja, odobrila je da Prva srpska armija napadne njemačku armiju kod Niša.
U borbama od 10. do 12. oktobra ona je razbila dijelove te njemačke armije i 12. oktobra ušla u Niš. Beograd je oslobođen 1. novembra 1918. godine
Porazom Bugarske, njemačko-austrougarske snage na Balkanu našle su se u teškom položaju, a potom je uslijedio slom imperija.
Otomanska imperija kapitulirala je 30. oktobra 1918. godine, Austrougarska je kapitulirala 31. oktobra 1918, a Njemačka 11. decembra 1918. godine.
Franše d`Epere je i kasnije o srpskim vojnicima napisao: “To su seljaci skoro svi, to su Srbi, tvrdi na muci, trezveni, skromni, to su ljudi slobodni, nesalomivi, gordi na sebe i gospodari svojih njiva. Ali, došao je rat. I eto kako su se za slobodu zemlje ti seljaci bez napora pretvorili u vojnike, najhrabrije, najistrajnije, najbolje od svih. To su te sjajne trupe zbog kojih sam gord što sam ih ja vodio, rame uz rame sa vojnicima Francuske u pobjedonosnu slobodu njihove otadžbine”.
(Srna)