Da li su zvona Notr Dama odjekivala zbog pobjede Srba na Kosovu polju, ko je zapravo bio Marko Kraljević: junak ili turski vazal, da li je Јelena Anžujska bila stvarno Anžujska, zašto nema petokrake na grobu Јosipa Broza Tita… samo su neki od mitova koje analizira istoričar Dejan Ristić u svojoj knjizi “Mitovi srpske istorije”.
Knjiga Dejana Ristića obuhvata 20 najpoznatijih mitova i sadrži analizu istoričnosti svakoga od njih. Autor se nada da će knjiga isprovocirati dijalog o nekim važnim istorijskim temama, ne toliko među istoričarima koji su kroz obrazovanje upoznati sa sadržajem knjige, već među zaljubljenicima u istoriju koji su zainteresovani da obogate i objektivizuju svoja znanja, i to prije svega iz nacionalne, a zatim i iz evropske istorije.
– Knjiga je reakcija na činjenicu da živimo u vrijeme kada je znanje potpuno obesmišljeno. Građani su izloženi velikom broju pojedinaca koji su nekompetentni za bavljenje naučnom istorijografijom jer nisu studirali istoriju, niti raspolažu odgovarajućim znanjima i vještinama. Ti pojedinci se bave pseudonaukom pa nam se dešava da kao društvo neke važne stavove zasnivamo na istorijskim falsifikatima ili u najboljem slučaju polistinama – kazao je Ristić.
Ristić kaže da je njegova knjiga ponovljeni pokušaj jednog istoričara da, slijedeći primejr svojih velikih prethodnika iz 19. i 20. vijeka, ponudi mogućnost da se na jednom mjestu nađe najpoznatijih 20 srpskih mitova za koje je najveći dio naših sugrađana ubijeđen da se sadrže nesporne istorijske činjenice.
Prema njegovim riječima, mitovi su karakteristični za period antike i srednjeg vijeka u evropskoj, svjetskoj, pa i našoj kulturi, ali nije tipično da jedno društvo i nacija podliježu epidemiji mitomanije na početku 21. vijeka.
– Mi danas iz svojevrsnog rezervoara prošlosti uzimamo ono što nam se sviđa i konstruišemo nove “istine” potpuno nenaučno, vještački i bez istorijskih činjenica…Povezujemo nepovezive stvari i zaključujemo nešto što nema nikakve veze sa istorijskom istinom – rekao je on.
Ristić je naveo i primjere.
– Popularan mit s kraja 20. vijeka je recimo onaj o izostanku petokrake sa Titovog groba…Imamo i mit o Јeleni Anžujskoj koja upšte nije bila porijeklom iz ugledne anžujske porodice. Tu je i mit o “Dolini jorgovana” koji je izuzetno romantičan, ali se tako nešto nikada nije desilo – kazao je Ristić.
Navodi da funkcija istoričara nije da konfrontira nauku i mit ili nauku i narodnu tradiciju, već da ukaže šta je u konkretnom mitu istorično, a šta plod mašte. Cijenjeni istoričar kaže da čak i kada dobijemo nepobitne činjenice o nekom događaju, mi često ne želimo da ih prihvatimo.
Prava ilustracija za to je mit o zvonima Notr Dama koja su odjekivala poslije pobjede Srba na Kosovu polju, koji je još profesor Mihailo Dinić svojim radom objavljenim daleke 1937. godine potpuno razvijao.
– Taj argument potežu mnogi zvaničnici kako bi ukazali na značaj Kosovske bitke u širim, evropskim okvirima. Istorijska nauka zna da se to nije desilo i to je u svom radu još 1937. godine obrazložio istoričar Mihajlo Dinić. Zvona Bogorodičine crkve u Parizu jesu zvonila, ali ne 1389. već 1395. godine i to u čast pobejde hrišćanske vojske u bici na Rovinama u kojoj su srpske trupe učestvovale kao vazalna vojska na poraženoj strani. Tu je, pored ostalih, poginuo i čuveni Kraljević Marko, odnosno kralj Marko Vukašinović – kaže Ristić.
Pomenuti Marko Kraljević je predstavljen kao div junak u našoj narodnoj tradiciji. Ristić kaže da se veliki broj etnologa i antropologa bavio tom temom do sada.
– U istorijskom kontekstu, Marko Kraljević je završio svoj život kao osmanlijski vazal, a u narodnoj tradiciji on je prerastao u arhetip junaka koji se bori za slobodu, i to ne samo protiv osmanske vlasti. U okolnostima osmanske okupacije nama je bio potreban mit o junaku – oslobodiocu koji će očuvati svijest naroda o nekad moćnoj državi. Mit o Marku Kraljeviću je bio neka vrsta stalne kuraži našim precima u doba osmanske okupacije kako bi održali svoj duh i nacionalni identitet i pronašli motavicaju da se iznova i iznova bore i suprostavljaju Osmanlijama sve do pobjede -kazao je Ristić i dodao da je Marko bio stariji sin Vukašina Mrnjavčevića.
– Marko je bio oblasni gospodar u drugoj polovini 14. vijeka i poginuo je na bici kod Rovinama 1395. godine kao turski vazal. Posljednjih deset godina života je proveo kao turski vazal i nije se isticao po pružanju otpora Turcima – kaže Ristić.
Fenomen Јelene Anžujske, supruge kralja Stefana Uroša Velikog, jednog od najznačajnijih vladara iz dinistaje Nemanjić, veoma je značajan za istoriografiju.
– Јelena je bila strankinja, udala se za srpskog kralja i ostavila dubog trag u našoj istoriji i kulturi, arhitekturi. Bila je izuzetna vladarka, požrtvovana majka i kraljica… Prigrlila je novu domovinu i zbog njenog svetog života naša crkva ju je kanonozovala – kazao je Ristić.
Dodaje, međutim, da kod nas vlada uvjerenje da ona potiče iz francuske porodice Anžu, iako su brojni istoričari pokazali da to nije tačno.
– Njen otac je Јovan Anđeo, vojvoda Srema. Јelena je rođena u Sremu, a ne u Francuskoj…Njen djed po ocu je vizantijski car. Dakle, po ocu je grčkog porijekla, a po majci ugarskog-francuskog, ali ne i anzujskog porijekla – zaključio je Ristić.