Poslije smrti majke, britanske kraljice Elizabete Druge, njen najstariji sin Čarls naslijedio je tron, ali i njeno privatno bogatstvo, kolosalno nasljeđe.
Iako ništa ne obavezuje britanske monarhe da objelodane svoje finansije, zna se da je lično bogatstvo kraljice Elizabete oko 370 miliona funti.
Bakingemska palata, kraljevska londonska rezidencija, i zamak Vindzor, tridesetak kilometara zapadno od Londona, državna su svojina. Međutim, zamak Balmoral, ljetovalište kraljevske porodice, i rezidencija Sandringem, gdje kraljevska porodica tradicionalno slavi kraj godine, bili su u vlasništvu kraljice i njih nasljeđuje Čarls. Kraljica je takođe posjedovala kolekciju maraka u vrijednosti od oko 100 miliona funti. Čuveni dragulji na kruni, procijenjeni na oko tri milijarde funti, simbolično su pripadali kraljici i automatski se prenose na njenog nasljednika, sina Čarlsa koji se 60 godina pripremao da dođe na ovo mjesto.
Suveren i suvenir
Mnogi upozoravaju da će se on suočiti s možda i nepremostivim izazovom, kako nakon kraljičine smrti očuvati monarhiju, pogotovo jer on nema tu vrstu harizme i uticaja koje je imala kraljica Elizabeta. Ako karipske zemlje budu signal drugima, ako Komonvelt oslabi, ako ne uspije sačuvati simboliku i ikonski status britanskog monarha u zemlji, možda ćemo svjedočiti pretvaranju britanske monarhije u rang koji ima Španija – bez ikakve političke težine u svijetu. Da li je britanska monarhija na zalasku i postaje li sve više suvenir, a ne suveren?
Kraljica Elizabeta Druga oslikavala je decenijama simbol sile koja je Britanija nekada bila. Kada je stupila na tron, Britanija je bila kolonijalna sila, a zatim je to prestala da bude. Za sve to vrijeme kraljica nije bila ni samo britanski suveren, ni suvenir.
Velika Britanija je u svijesti učenika Itona i studenata Oksforda i Kembridža bila i ostala “Velika”. Zbog toga nisu otvorenog srca ušli u tadašnju Evropsku ekonomsku zajednicu, a kad je ona postala EU, bilo je samo pitanje trenutka kad će iz nje izaći. Kraljica Elizabeta Druga bila je simbol te maske, pretvorivši se u globalnu ikonu koja je, uz englesku fudbalsku ligu, “Bitlse”, “Rolingstonse” i čaj u pet, činila tu razglednicu.
Prema riječima profesora i bivšeg srpskog ambasadora Dejana Popovića, meka moć je ono što je do sada britansku monarhiju činilo snažnom.
„Nije monarh neko ko će odlučivati kakva će biti britanska politika. To isključivo određuju parlament i vlada, ali ona ima ulogu garanta te ustavne stabilnosti i kad god je dolazilo do određene krize, kada su se smenjivale vlade, tu je bila Bakingemska palata koja je obavljala taj transfer vlasti na civilizovan način“, pojašnjava Popović.
Dodaje i da je kraljica imala sposobnost da svoje stavove iskazuje na tih način. Podsjetio je kako je ona preduzela diskretne gestove kada je trebalo da se kraljevstvo distancira od aparthejda u Južnoj Africi.
Istoričar Vukan Marković navodi da je ona toliko dugo vladala da je postala ikona prošlog, ali i ovog vijeka. Ističe da je kraljica bila ikona cijele nacije, sve ono što čini da ta zemlja bude “kul” i podsjetio da je Elizabeta Druga viđena i u društvu tajnog agenta Džejmsa Bonda, ali i crtanog lika mede Padingtona. To će se sada, dodaje, možda promijeniti sa dolaskom Čarlsa na presto. Kaže da je teško reći kako će narod i istorija posmatrati Čarlsa iako je on najavio da želi da modernizuje monarhiju i da redefiniše pitanje finansiranja krune koje su pratili skandali.
„Sigurno da će Čarls morati drugačije da postupa, neće imati tu vrstu imidža koji je imala njegova majka“, rekao je Marković i dodao da sigurno predstoji period preispitivanja monarhije.
Krmarenje
Tokom svoje 70 godina duge vladavine kraljica Elizabeta je ispratila 15 britanskih premijera, pa čak i Vinstona Čerčila. Kako navode sagovornici Glasa Srpske, ona se trudila da ojača uticaj kraljevstva širom svijeta, nastojala da ispravi neke greške vlade, popravi utisak, ali je stvarni politički opseg bio sporan.
Prema riječima istoričara Miloša Kovića, britanska monarhija i dalje predstavlja najveći simbol kraljevina u Evropi.
„Ona zaista ima duboke istorijske korjene. Međutim, današnja Britanija prolazi kroz ozbiljnu unutrašnju krizu koja je kulturna, duhovna i moralna. Zavladala je i jedna atmosfera obračuna sa sopstvenom istorijom i nasleđem. Ali isto tako ne vjerujem da se u doglednoj budućnosti bliži nešto što bi moglo ozbiljnije poljuljati položaj ove monarhije iako postoje trendovi na osporavanju tradicije i predanja, odnosno revitalizacije onog izvornog ‘velikobritanskog’, a u to spada i anglikanska crkva, koja je takođe u krizi“, kaže Ković.
Ono što naruku novom kralju nikako ne ide, kako je dodao, jeste što je u svijesti Britanaca i dalje nesrećni brak sa princezom Dajanom. Naročito poslije njene smrti.
„Istina, on je pokazao određenu spremnost da o aktuelnim pitanjima današnjice misli svojom glavom i da o tome vrlo otvoreno govori, da se kritički izražava o tim novim trendovima osporavanja i ukidanja tradicije. I to mu je donelo dosta protivnika. Zbog toga je veoma teško reći koliko će on biti uspešan u krmarenju brodom britanske monarhije nakon smrti svoje majke i oluje koja bi mogla uslediti – navodi Ković.
Dio britanskih analitičara smatra kako bi on mogao da bude mnogo pristupačniji od svoje majke, te da već pokazuje malo više emocija. A kako namjerava da vodi kraljevsku porodicu u 21. vijeku, jasno je, prema mišljenju ovih analitičara, već pokazao time što je vijekovima staru ceremoniju dolaska na presto, koja je održana u palati Sent Džejms, prvi put u istoriji otvorio za britansku javnost time što je dozvolio direktan televizijski prenos. Novi kralj je time podigao veo koji je visio nad tradicijom i pompom kraljevske porodice.
Čarls se za dolazak na vlast dugo pripremao. Bakingemska palata je renovirana i kralj namjerava da u budućnosti bude otvorena kao muzej. Svoje odaje kralj je sveo na minimum. Želi kolektivnu upravu kraljevske porodice, gdje tzv. “sedam veličanstvenih” treba da obavlja većinu kraljevskih dužnosti – kralj, kraljica supruga Kamila, princ Vilijam i vojvotkinja Kejt, ali i kraljevi brat i sestra, princeza Ana i princ Endru sa suprugom.
Najveći izazov
Ipak, jedan od najvećih izazova s kojim bi se mogao susresti Čarls nakon smrti majke i višedecenijske kraljice zemalja Komonvelta biće da održi ovaj savez na broju. Komonvelt je dobrovoljno udruženje 56 nezavisnih i ravnopravnih država. Kraljica Elizabeta Druga je kao poglavar bila priznata u 15 zemalja: Ujedinjeno Kraljevstvo, Antigva i Barbuda, Australija, Bahami, Belize, Grenada, Jamajka, Kanada, Novi Zeland, Papua Nova Gvineja, Sent Kits i Nevis, Sveta Lucija, Sent Vinsent i Grenadini, Solomonova Ostrva i Tuvalu.
U talasu dekolonizacije koji se dogodio nakon Drugog svjetskog rata desetine novih nezavisnih država nastale su iz ostataka britanskog carstva. Mnoge od njih, uključujući Indiju, Nigeriju i Pakistan, postale su republike, potpuno odbacivši monarhiju. Taj višedecenijski proces nastavlja da se odvija – posljednja zemlja koja je napustila monarhiju bio je Barbados. Ukupno je sedamnaest zemalja otišlo za vrijeme Elizabetine vladavine. Nakon smrti kraljice ova tema je ponovo aktuelizovana. Sve je više poziva političara i aktivista iz bivših britanskih kolonija na Karibima da monarh više ne bude šef njihovih država i da Britanija plati reparacije za robovski rad. Posljednja zemlja koja je najavila da će se građani na referendumu izjašnjavati da li će postati republika je Antigva i Barbuda.
Kraljičin odlazak izazvao je i novi talas mučnih sjećanja zbog zločina koje je Ujedinjeno Kraljevstvo počinilo u Južnoj Africi, uključujući pljačku zemlje i dijamanata koji još krase kraljičinu krunu, te patnje naroda u Keniji usljed nasilja koje je sprovodila kraljičina vlada.
Kanadska profesorica Nalini Mohabir kaže da je monarhija nanijela štetu bivšim kolonijama, kao i narodima koji žive u njenom kavezu optočenom zlatom, i vjeruje da je vrijeme da se zamisli budućnost bez toga.
U svom autorskom članku ona navodi da će starosjedioci Kanade zatražiti od novog kralja da se odrekne “Doktrine otkrića” kao svog prvog službenog čina. Ovaj zakon, na čije poništavanje poziva, dozvoljava kolonijalnoj sili oduzimanje zemlje autohtonih stanovnika i opravdava nasilje nad njima. Ona je saopštila i da narod Kvebeka, koji je 1763. ustupljen Britanskoj imperiji, traži ukidanje uloge “podguvernera” koji je regionalni predstavnik britanske krune. Napomenula je da Karibi i dalje nose ožiljke koje su ostavile decenije genocida, ropstva, prisilnog rada i kolonijalizma koji su naneseni autohtonim narodima od Britanske imperije. Proces “odricanja od krune” jača i na Bahamima, Belizeu i Jamajci. Među državama u kojima je ideja izlaska iz Komonvelta pominjana i ranije je i Australija. Međutim, premijer Entoni Albaneze, uprkos naporima koje ulaže od kada je preuzeo funkciju poslije izbora da ta država postane republika, izjavio je da još nije vrijeme za ovakve “drastične” promjene. Sličnog stava je i premijerka Novog Zelanda Džasinda Ardern.
Nezavisnost Škotske
Kraljica Elizabeta Druga je iz prvog reda pratila kako Indija, dragulj u kruni, napušta imperiju, a onda i svi ostali. Na kraju je doživjela da Indija s petog mjesta globalne ekonomske sile izgura njenu zemlju. Da li se sličan scenario može ponoviti i sa Škotskom, koja je ostala u kraljevini samo zbog toga jer je bila uvjerena da će tako ostati i u Evropskoj uniji? Istoričar Aleksandar Raković upravo upozorava na tu sve veću opasnost po britansku imperiju. Kako kaže, ukoliko se Škotska odvoji, biće to veliki udarac za Ujedinjeno Kraljevstvo.“To ne znači da bi sama kruna bila dovedena u pitanje, ali bi na ovaj način ugled britanske krune bio dodatno doveden u pitanje. Ali to ne bi uticalo na britansku moć. Čak i kada ne bi bilo krune, britanski imperijalizam bi ostao – smatra Raković.
Veze srpske i britanske krune
Ono što je posebno interesantno u čitavoj ovoj priči u vezi sa krunom jesu i veze srpske i britanske kraljevske porodice. Po porodičnim i rođačkim vezama i po britanskoj liniji nasljeđivanja i članovi srpske dinastije Karađorđević imaju pravo na britansku krunu. Prestolonasljednik Aleksandar Drugi Karađorđević se kao rođak sa britanskom kraljicom Elizabetom nalazi na 94. mjestu liste nasljednika. A iza njega su sinovi Petar, Filip i Aleksandar i još deset članova porodice Karađorđević. Kada se govori o ovoj vezi, tu se prije svega misli na povezanost dvije kraljevske porodice i dinastije plave krvi Karađorđevića i Vindzora, preko Filipa, vojvode od Edinburga, supruga kraljice Elizabete. Kada su kralj Aleksandar Prvi Karađorđević i kraljica Marija Karađorđević u Beogradu 1923. godine dobili budućeg kralja Petra Drugog Karađorđevića, oca prestolonasljednika Aleksandra Karađorđevića, njegov kum na krštenju bio je britanski kralj Džordž Šesti.
„Kralj Džordž je bio i moj kum na krštenju. Njegova ćerka kraljica Elizabeta Druga je bila moja kuma. U vreme kada me 1945. godine krstio patrijarh Gavrilo u Vestminsterskoj opatiji, Elizabeta je bila princeza. A njen suprug vojvoda od Edinburga bio je stric, blizak rođak moje majke Aleksandre, ćerke grčkog kralja Aleksandra i kraljice od Jugoslavije“, otkrio je jednom prilikom prestolonasljednik Aleksandar Karađorđević.
Rodbinske veze Karađorđevića sa vojvodom od Edinburga potiču od vremena kada se Margarita od Badena, ćerka druge sestre princa Filipa, udala 1957. za princa Tomislava Karađorđevića. Upoznali su se dok je kraljević Tomislav sa braćom Andrejom i Petrom živio sa majkom kraljicom Marijom Karađorđević u egzilu u Londonu.
Karađorđevići su vezani za britansku kraljevsku kuću i po tome što kneginja Olga, supruga kneza Pavla Karađorđevića, potiče iz grčke kraljevske kuće, pa je tako i blizak rod princa Filipa. Njena rođena sestra princeza Marina bila je udata za mlađeg brata kralja Džordža Šestog, oca kraljice Elizabete Druge. Ona je bila njena strina. Od toga potiče i bliskost kralja Čarlsa sa ćerkom kneza Pavla i kneginje Olge princezom Jelisavetom. On je do sada pokazivao veliko poštovanje prema pravoslavlju i Srbima, te je novčano pomogao i obnovu Hilandara.