Posljednje razaranje najveće je koje je čuvena katedrala Notr Dam preživjela u svojoj devet vijekova dugoj istoriji, ali ne i jedino. Velelepna građevina nekoliko puta kroz svoju istoriju preživjela je pustošenja, pljačkanja i sakaćenja. Nekoliko puta vraćan joj je stari sjaj, dograđivana je i mijenjana u skladu sa vremenima, ali tri su trenutka najznačajnije oblikovala Notr Dam kakav je postojao do prekjuče.
Hugenoti
Neke od statua na Notr Damu oštetili su 1548. godine Hugenoti (pripadnici Protestantske reformističke crkve Francuske) smatrajući ih idolopokloničkim. Tokom vladavine Luja XIV i Luja XV, katedrala je podvrgnuta brojnim izmjenama u skladu sa klasičnim stilom tog perioda. Svetište je preuređeno, a prostor gdje stoje sveštenici i hor je u velikoj mjeri obnovljen u mermeru, dok su brojni vitraž prozori iz 12. i 13. vijeka uklonjeni i zamijenjeni bijelim staklenim prozorima da bi se u crkvu uvelo više svjetla.
Kolosalna statua svetog Kristofora, koja je stajala na stubu pored zapadnog ulaza i datira iz 1413. godine, uništena je 1786. godine. Toranj, koji je vjetar oštetio, uklonjen je u drugoj polovini 18. vijeka.
Francuska revolucija
Za vrijeme Francuske revolucije 1793. godine, katedrala je posvećena Kultu razuma, a zatim i Kultu vrhovnog bića u vrijeme Maksimilijana Robespjera. U oba slučaja namjera je bila da se postojeća rimokatolička vjera zamijeni nečim novim, jer je od prvih dana revolucije, a posebno nakon proglašenja Prve republike 1972. godine, postojao jak otpor prema katoličkoj crkvi.
U vrijeme ova dva kulta, brojna blaga katedrale su ili uništena ili opljačkana. Dvadeset osam statua biblijskih kraljeva smještenih na zapadnoj fasadi, obezglavljene su jer su pogrešno shvaćene kao kipovi francuskih kraljeva. Mnoge od tih glava, arhelolozi su pronašli krajem sedamdesetih godina prošlog vijeka na jednom od obližnjih lokaliteta gdje su vršili iskopavanja. One se sada nalaze u čuvenom pariskom Muzeju srednjeg vijeka (Musée de Cluny).
Tada je i, na neko vrijeme, Boginja Slobode zamijenila Djevicu Mariju na nekoliko oltara. Velika zvona katedrale izbjegla su da budu pretopljena, ali sve ostale velike statue na fasadi, osim statue Bogorodice na ulasku, bile su uništene. Čak, velelepna katedrala počela je da se koristi kao skladište za hrane i druge nereligiozne svrhe.
U julu 1801. godine, novi vladar Napoleon Bonaparta obavezao se da će obnoviti katedralu i vratiti joj namjenu koju je imala. Formalno je vraćena crkvi 18. aprila 1802. godine. Dvije godine kasnije, Napoleon se upravo u Notr Damu krunisao kao car, a 1810. godine u toj katedrali vjenčao se sa Marija-Luizom.
Rekonstrukcija u 19. vijeku
Katedrala je funkcionisala početkom 19. vijeka, ali je bila napola upropašćena i u velikoj mjeri zaboravljena. Pažnju je ponovo stekla 1831. godine zahvaljujći romanu Viktora Igoa “Notre-Dame de Paris” ili “Zvonar Bogorodičine crkve”, kako se najčešće prevodi. Roman je imao takav uspjeh, da je nekoliko godina kasnije, tačnije 1844. godine, kralj Luj Filip I naredio je da se crkva obnovi.
Komisiju za restauraciju osvojila su dvojica arhitekta, Žan-Baptist Antoan, i Ežen Viole le Dik, koji je tada imao samo 31 godinu. Dobivši posao, počeli su da rukovode i nadgledaju veliki tim vajara, proizvođača stakla i drugih zanatlija koji su radili prema crtežima i gravurama originalne dekoracije ili, ako nisu imali model, dodavali nove elemente koji su vjerovali da su u duhu originalnog stila. Prvobitni toranj rekonstruisali su tako da bude viši i bogatiji (uključujući i statuu Svetog Tome koja podsjeća na Ežena Viola le Dika), kao i skulpturu mitskih bića na Galeriji himera (Galerija himera). Obnova kojom su rukovodili trajala je dvadeset pet godina.
Drugi svjetski rat
Tokom oslobođenja Pariza u avgustu 1944. godine, katedrala je pretrpila manju štetu, uglavnom od zalutalih metaka. Dio srednjovijekovnih stakala je oštećen, nakon čega je zamijenjen staklom sa modernim apstraktnim dizajnom.
Do 1963. godine i inicijative ministra kulture Andree Malraoa povodom 800. godišnjice katedrale, fasada je očišćena od vijekova čađi i prljavštine, vraćajući je u originalnu bjeličastu boju. Krajem vijeka preživijela je još nekoliko restauracija, uglavnom manjeg obima, sve dok 15. aprila ove godine nije doživjela najveće i najteže oštećenje za više od 850 godina postojanja.
(Blic)