“Ideja o prebilovačkoj izložbi rođena u dušama potomaka srpskih žrtava postradalih u ustaškoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, okupljenih oko Udruženja `Jadovno` i Srpskog nacionalnog društva`Prebilovci`”, rekao je sinoć na otvaranju izložbe predsjednik Udruženja “Jadovno 1941” iz Banjaluke Dušan Bastašić.
On je ocijenio je da je ova izložba trebalo da bude postavljena u Londonu i drugim gradovima još pedesetih godina prošlog vijeka.
“Srpski narod mnogo je postradao u 20. vijeku, pa i ne čudi da je sve više organizacija koje okupljaju potomke žrtava koji, ne čekajući političku volju i pravi trenutak, radeći gotovo u pravilu volonterski, čine sve što mogu da očuvaju sjećanje, ispišu nauk o porodičnom i zavičajnom stradanju i svjedoče o satiranju roda svoga pravoslavnog”, naglasio je Bastašić.
On je ukazao da je poražavajuća činjenica da u udžbenicima Srpske nema ni slova o Prebilovcima, Jadovnu, logorima na Pagu, Garavicama, livanjskim, hercegovačkim i velebitskim jamama, o sadilovačkoj i glinskoj crkvi, o stradanju Srba u Podrinju.
“Nema u udžbenicima ni Donje Gradine, najvećeg dijela kompleksa logora Jasenovac”, kaže Bastašić.
On je smatra da je ova izložba, koja je otvorena na Savindan, ali i na Međunarodni dan sjećanja na žrtve holokausta, u funkciji objelodanjivanja istine o stradanju i vaskrsenju Prebilovaca.
Bastašić je naglasio da Srbe Hercegovine posebno krasi njihov odnos prema postradalim precima i članovima porodica.
“Oni su tijela svojih pobijenih digli iz tame bezdana i sahranili u veleljepni Hram Hristova Vaskrsenja. Boreći se sa velikim životnim, egzistencijalnim problemima, okruženi potomcima uglavnom nekažnjenih zločinaca, tvrdoglavo opstajući na mjestima vjekovnog prebivanja svojih predaka, na mjestima vjekovnog stradanja, padanja i uzdizanja, oni se, prije nego za sebe, pobrinuše za svoje nevino postradale”, istakao je Bastašić.
On je naglasio da hercegovačkim Srbima zato treba pomoći, i institucionalno i pojedinačno, a ova izložba je doprinos udruženja “Jadovno 1941” toj misiji.
“Na centralno mjesto ove izložbe postavljena je žrtva, ali i njeni potomci. Jer i potomci su žrtve. Dok za većinu žrtava ne znamo ni slovo njihovog imena, za ove prebilovačke i žrtve okolnih sela, zahvaljujući posvećenosti, entuzijazmu i žrtvi Milenka Jahure i SND`Prebilovci` imamo mnogo više”, istakao je Bastašić.
On je najavio da je u Prebilovcima, uz pomoć donatora, planirano otvaranje memorijalnog centra sa svim sadržajima koje imaju slični centri u svijetu.
Istoričar iz Beograda Nemanja Dević podsjetio je da je srpski narod podnio ogromne žrtve u modernoj istoriji – od Turaka, Austrougara, Nijemaca, ali je najveće žrtve podnio od 1941. do 1945. u fašističkoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj.
“U toj monstruoznoj tvorevini, koja je progutala stotine hiljada života nedužnih, selo Prebilovci zauzelo je svoje mesto u istoriji, i to po tome što je od njegovih 1.000 stanovnika rat preživelo njih 170. Svi drugi su, bili žene, deca, ili starci, u avgustu 1941. godine zaklani nožem ili bačeni u jamu”, rekao je Dević.
On je naglasio da su jame bile brojne i duboke u svim krajevima gdje su Srbi živjeli.
“Za taj genocid, koji je Hrvatska počinila nad Srbima, u komunističkoj Jugoslaviji nije odgovarao niko, žrtve nikada nisu prebrojane, a na samom kraju veka moćnom propagandom narod žrtve predstavljen je narodom dželata”, kaže Dević.
On je naglasio da su Prebilovci, ipak, vaskrsnuli, a neke porodice su se opet vratile da obnove svoje zapaljene kuće, obnovljena je crkva, a žrtve iz 1941. proglašene su za svete u Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Dević je rekao da su Prebilovci danas jedinstveno mjesto na planeti gdje je jasno vidjeti pobjedu dobra nad zlim i života nad smrću – dva puta u jednom vijeku.
“Zato su danas Prebilovci i simbol stradanja svih Srba u genocidu 1941. I novi mit i zavet, poput onog kosovskog iz 14. veka. Ova izložba posvećena je žrtvama koje nikada ne smeju biti zaboravljene. Zato su Prebilovci i temelj, ali i ogledalo – svih nas”, poručio je Dević.
Na otvaranju iložbe govorio je i ambasador Srbije u Londonu Ognjen Pribićević, koji je naglasio da je 27. januar od izuzetnog značaja za čovječanstvo.
Pribićević je podsjetio da je Generalna skupština UN usvojila rezoluciju kojom se 27. januar proglašava Međunarodnim danom sjećanja na žrtve Holokausta.
“Na današnji dan pre dve godine okupili smo se ovde da rasvetlimo istoriju jednog od prvih logora smrti u Evropi u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj na području Jadovno-Gospić-Pag, o čemu je opšta javnost malo obavištena”, rekao je sinoć Pribićević.
Pribićević je istakao da je, nažalost, Drugi svjetski rat ostavio mnoge priče užasa od kojih je jedna ispričana ovom izložbom.
On je zahvalio Dušanu Bastašiću iz Udruženja “Jadovno” što je ovu izložbu predstavio Londonu, kao i članovima Odbora britanskih Jevreja za njihovu pomoć u realizaciji tog događaja.
Aco Dragićević iz Prebilovaca, potomak žrtava koji godinama živi u Švedskoj, rekao je u telefonskoj izjavi za Srnu da su se stariji Prebilovčani, udovci koji su izgubili supruge i djecu, opet ženili radi ponovnog sticanja potomstva, a djeca koja su se rađala dobijala su imena svojih prethodnika koji su završili u bezdanu Šurmanačke jame ili su ubijeni na nekom od 48 mjesta u ataru sela Prebilovci.
“Kod moga oca Spasoja i majke Slavke ja sam treći od četiri sina. Prva dva moja brata ponijeli su imena braće koja su završila u Šurmanačkoj jami – Vaso i Momo. I tako je bilo u skoro svakoj porodici u Prebilovcima poslije 1941. godine”, kaže Dragićević. Predstavnik Udruženja “Jadovno” u Velikoj Britaniji Aleksandar Simić, srpski biznismen porijeklom iz Velike Plane, rekao je Srni da je na otvaranju izložbe bilo dosta diplomata iz svijeta i zemalja regiona, kao i Srba u Londonu.
Simić, čija je supruga potomak žrtava ustaškog logora Jadovno, rekao je da se na 18 panoa fotografija prikazuje selo Prebilovci prije i poslije zločina, tako da se može napraviti poređenje kakav je uticaj imao pokolj na samo selo.
Otvaranju izložbe sinoć je prisustvovao i predstavnik Odbora britanskih Jevreja Dejvid Volš, koji je rekao da mu je drago što je pozvan na ovaj događaj i da saosjeća sa svim žrtvama genocida, iako ova izložba ne prikazuje stradanja Jevreja.
Izložba “Prebilovci” svjedoči o zločinu ustaša 1941. godine kada su ubili 850 od ukupno 1.000 stanovnika tog srpskog sela u Hercegovini, ali i o vaskrsenju Prebilovaca.
Prema istraživanju japanskog lista “Asahi šimbun”, Prebilovci predstavljaju najstradalnije selo u Drugom svjetskom ratu u Evropi.
Izložba je do sada bila postavljena u Novom Sadu, Beogradu i Banjaluci, kao i u Prebilovcima, gdje je postavljena kao stalna postavka.
Organizatori izložbe u Londonu su Udruženje “Jadovno” i Odbor Jevreja iz Velike Britanije.
Projekat se realizuje uz pomoć Uprave za dijasporu i Srbe u regionu Ministarstva inostranih poslova Srbije.