Konferenciju prati veliki pritisak bošnjačkih udruženja u Americi koja vode kampanju protiv ovog događaja želeći da utiču na organizatora da otkaže konferenciju kako Republika Srpska ne bi imala priliku da iznese svoje viđenje Dejtona, ali i budućnosti BiH.
U uvodnom izlaganju predsjednica Vlade Srpske Željka Cvijanović je istakla da je Dejtonski mirovni sporazum proizveo obavezujuće međunarodne ugovore čiji cilj nije bio samo okončanje tragičnog građanskog rata, nego i uspostavljanje dugotrajne strukture održivog političkog sistema u BiH.
“Dvadeset godina nakon Dejtona, važno je ne samo obilježiti mir koji je Sporazum donio Bosni i Hercegovini, nego i ponovo se obavezati na dosljednu primjenu političkog sistema, koji je na mudar način ovim Sporazumom uspostavljen, jer u tome, ustvari, leži ključ opstanka i budućnosti BiH.
Sporazum je uvažio realnosti, te je i predvidio decentralizovanu strukturu, koja će garantovati osnovne zajedničke funkcije takve složene ustavne arhitekture, ali i napraviti dovoljno prostranu unutrašnju autonomiju njenih sastavnih dijelova sa jasno razgraničenim nadležnostima.
Očito su autori Sporazuma smatrali da je ovakav aranžman neophodan za održiv mir i funkcionisanje takve decentralizovane strukture, koja je, u suštini, osmišljena kao unija tri naroda, kao i da su autori, koncipirajući Sporazum, uvažili činjenicu da je veliko međusobno nepovjerenje tri naroda, koje vuče korijen iz njihovih istorijskih iskustava, kulminiralo tragičnim ratom, pa su i ponudili formulu koja garantuje mir, ali i funkcionalnost koja počiva na ustavnom razgraničenju.
Bez svijesti o ovim realnostima ne bi bilo ni Sporazuma, niti bi bilo BiH. Koliki su stvarni dometi funkcionalnosti takve ustavne strukture nije bilo moguće izmjeriti, jer je ona stalno bila ili osporavana i opstruisana ili pod pritiskom da se mijenja.
Jasno je da se politički sistem, uspostavljen Dejtonskim ustavom, temelji na pretpostavci da dugoročna stabilnost BiH zavisi od entiteta sa širokom autonomijom i ima ugrađene snažne ustavne mehanizme zaštite sva tri konstitutivna naroda, kako bi se spriječila diskriminacija ili povreda interesa jednog od strane drugog ili druga dva konstitutivna naroda. Nažalost, nezakonite promjene ustavne strukture, koje su proveli visoki predstavnici svojim nametnutim odlukama, dovele su upravo do onih problema i devijacija koje je Sporazum nastojao da spriječi.
Jedan ozbiljan primjer odnosi se na Sud i Tužilaštvo BiH. Obje institucije nametnuo je visoki predstavnik suprotno Ustavu BiH, koji sudsku vlast daje entitetima. Sud i Tužilaštvo BiH ispoljavaju obrazac diskriminacije srpskih žrtava ratnih zločina, s jedne strane, i nezakonitog proširenja nadležnosti na entitetske zakone, s druge strane. Pravosuđe primjenjuje praksu retroaktivnosti zakona koju ne poznaje moderno sudstvo, proizvodeći tako tragične diskriminatorske posljedice i nejednakost u sudskim procesima. Sve je to tolerisala ili čak podsticala međunarodna zajednica, pomažući da se na taj način kreira i politička slika prethodnog rata putem presuda pravosudnih insitucija BiH, za koje su čak i ti stranci ponekad tvrdili da su pod bošnjačkim političkim uticajem.
U nastojanju da se odbrani intervencionizam visokog predstavnika i relativizuje strašna greška koja je tim intervencionizmom počinjena, brani se, a time i zadržava nešto što bi svaka normalna zemlja poželjela i nastojala da otkloni ili ukloni iz svog sistema. Cijena odbrane ove devijacije je previsoka, a plaćaju je građani, kao i sam pravosudni sistem jer je on postao suprotstavljen principima na kojima bi trebalo da funkcioniše. Tako se praksa koju taj sistem proizvodi pretvorila u pravnu proizvoljnost i predstavlja udar na struku, udar na pravdu i pravnu sigurnost, udar na povjerenje u pravosudni sistem.
Pored ovih devijacija, nekontrolisana akumulacija institucija na nivou BiH i potrošnja koja se za njih vezuje, dovela je do nevjerovatnog rasipništva. Kako je to konstatovano i u izvještajima određenih međunarodnih organizacija, BiH je suočena sa poplavom novih agencija, od kojih mnoge imaju prostorije i zaposlene, ali ne i jasne zadatke, tako da rade malo ili ništa, a sve to pokriva enorman budžet institucija BiH, koji je rastao kako je rastao broj agencija i administrativnih radnika koje one upošljavaju.
Danas se s pravom možemo zapitati da li smo se odmakli od brižno postavljene dejtonske strukture koja je trebalo da garantuje ne samo mir, već i institucionalnu funkcionalnost zasnovanu na jasnom razgraničenju nadležnosti? Odgovor je “da“. Ali ako se zapitamo da li nas je to dovelo do sistema koji je manje skup, a više efikasan, i da li smo time dobili veću unutrašnju koheziju, a u krajnjem slučaju, i veće unutrašnje razumijevanje, onda odgovor glasi “ne“.
Dakle, dejtonski ustav promoviše funkcionalnu vlast uz svođenje političkog konflikta na najmanju mjeru. U višenacionalnom uređenju kakvo je BiH, postizanje konsenzusa na nivou države je samo po sebi komplikovano, ali nije nemoguće onda kad se poštuje razgraničenje nadležnosti.
Problem je u tome što se previše eksperimentisalo, vještački ometajući ustavnu strukturu da funkcioniše, umjesto da joj je omogućeno da pokaže koliki je obim funkcionalnosti koji se u okviru takvog sistema može postići. Tim ometanjem prirodne strukture da funkcioniše povećan je razdor i disfunkcionalnost BiH ili jednostavno rečeno: te nezakonite promjene dejtonske strukture i razne intervencije učinile su BiH gorom, a ne boljom.
Zato je danas, dvadeset godina nakon Dejtona, jasno kako mora izgledati nova reforma: treba se vratiti osnovnoj dejtonskoj stzrukturi, i razumno i odgovorno odrediti šta je to drugo što uz ono osnovno dejtonsko treba eventualno postojati da bismo se kretali ka EU.
Garancija za kretanje ka EU nije broj institucija, već ono što one rade da bi se izvršilo prilagođavanje sistema. Takva reforma zahtijeva pedantnu analizu sveg dosadašnjeg vještačkog centralizovanja organa suprotno Ustavu, koje je činjeno kroz postupke koji su uvijek više ličili na eksperiment, nego na promišljeno postupanje visokih predstavnika.
O takvom pristupu međunarodne zajednice svjedoči i izjava jednog bivšeg britanskog ambasadora koji je rekao da “bonska ovlašćenja nemaju nikakav stvarni pravni osnov i da su se izrodila u međunarodno političko blefiranje u igri moći, koju su visoki predstavnici uzastopno umotavali u pravnički jezik da bi cijela stvar izgledala impozantno i neizbježno“.
Danas nesumnjivo možemo izvesti nekoliko zaključaka: Dejtonski Ustav ostaje jedini okvir koji garantuje opstanak BiH. Decentralizovana strukura nije smetnja ni jednom procesu, pa tako ni procesu evropskih integracija. Da bismo se zaista i kretali ka EU neophodno je revitalizovati dejtonske principe, a od preglomazne, vještački napravljene vandejtonske institucionalne strukture odabrati samo ono što je zaista potrebno za kretanje BiH ka EU.
Osim toga, možemo zaključiti da se danas, dvadeset godina nakon Dejtona, nisu promijenili razlozi i stvarnost zbog kojih se pribjeglo decentralizaciji zemlje prilikom njenog kreiranja, pa je stoga nerealno, neproduktivno i krajnje štetno bilo kakvo dalje eksperimenisanje sa srukturom koju je Dejtonski sporazum uspostavio“, naglasila je predsjednica Vlade Republike Srpske u Vašingtonu.
U toku konferencije obratiće se predsjednik grupe Forin Polisi i glavni urednik Dejvid Rothkopf, politički analitičar Stiven Mejer, direktor Predstavništva Republike Srpske u Vašingtonu Obrad Kesić, bivši premijer SR Jugoslavije Milan Panić, bivši ambasador Sjedinjenih Američkih Država u BiH od 1997-1999. godine Ričard Kauzlarič, bivši supervizor za Distrikt Brčko Suzan Džonson …
RTRS