Na današnji dan, 23. jula 1914. godine, Austrougarska je uputila ultimatum Srbiji, okrivivši je za atentat u kojem je 28. juna te godine u Sarajevu ubijen prestolonasljednik Franc Ferdinand.
Austrougarska je u ovom takozvanom “Julskom ultimatumu” zahtijevala odgovor od Srbije u roku od 48 časova na svojih deset uslova.
Uslovi ultimatuma su bili takvi da je bilo jasno da ih Srbija kao suverena država neće prihvatiti.
Uz podršku Njemačke, Beč je odlučio da Srbiju vojno kazni, najviše zbog jačanja njenog autoriteta u južnoslovenskim dijelovima Austrougarske.
Austrougarska je tražila od Srbije da spriječi izdavanje publikacija koja podstiču mržnju i neprijateljstvo prema Austrougarskoj, da momentalno raspusti organizaciju Narodna odbrana i da isto postupi i sa drugim organizacijama koje učestvuju u propagandi protiv Austrougarske.
Od Srbije je traženo da iz javnog obrazovanja ukloni sve što bi moglo da služi za podsticanje propagande protiv Austrougarske, da iz vojske i administracije uopšte ukloni sve oficire koji su krivi za propagandu protiv Austrougarske, a imena tih oficira dostavi vlasti Austrougarske.
Beč je tražio od Beograda da prihvati učešće austrougarskih organa vlasti u suzbijanju subverzivnih djelatnosti protiv Austrougarske na teritoriji Srbije, da preduzme sudski postupak protiv saučesnika Sarajevskog atentata koji su na srpskoj teritoriji, uz pomoć i uputstva austrougarskih organa.
Pred Srbiju je stavljen i zahtjev da momentalno uhapsi dvije imenovane osobe koje su upletene u atentat po istrazi koju je preliminarno sprovela Austro-Ugarska.
Traženo je da efikasnim mjerama spriječi nelegalni prenos oružja i eksploziva preko granice, kao i da uputi Austrougarskoj objašnjenja povodom izjava visokih srpskih zvaničnika u Srbiji i inostranstvu, koji su izrazili neprijateljstvo prema Austrougarskoj.
Posljednim zahtjevom je traženo da Srbija bez odlaganja obavijesti Austrougarsku o ispunjavanju ovih obaveza.
Odgovor srpske kraljevske vlade na austrougarski ultimatum napisali su Stojan Protić i predsjednik vlade Nikola Pašić, koji ga je lično uručio baronu Gizlu.
Taj odgovor je, čak i prema sudu njemačke diplomatije, bio remek-djelo.
Imajući u vidu krajnju iscrpljenost balkanskim ratovima, srpska vlada je prihvatila sve zahtjeve, sem da austrougarski organi vode istragu u Srbiji, jer bi to predstavljalo kršenje ustava i suvereniteta Srbije. Austrougarska je to iskoristila da 28. jula 1914. Srbiji objavi rat, čime je započeo Prvi svjetski rat.
Ultimatum carske i kraljevske vlade Autrougarske monarhije je 23. jula 1914. godine u 18.00 časova uručen kraljevskoj srpskoj vladi, ministru finansija Lazaru Pačuu, koji je u tom momentu bio jedini prisutni član vlade u Beogradu.
Odgovor kraljevske srpske vlade Pašić je uručio 10 minuta prije isteka 48-časovnog ultimatuma 25. jula 1914. godine poslaniku austrougarskog Poslanstva Baronu Gizelu.
Original odgovora srpske strane se čuva u Beču, dok su tekstovi austrougarskog ultimatuma Srbiji objavljeni u srpskoj periodici, koja se čuva u prebogatom fondu nacionalne biblioteke.
Original austrougarskog ultimatuma je kucan na pisaćoj mašini, dok je srpski odgovor pisan mastilom.
Nekadašnje poslanstvo, ili ambasada Austrougarske, u kojoj je Pašić uručio Gizlu odgovor srpske vlade, danas je zgrada beogradske Nadbiskupije, u ulici koja je dobila ime po Svetozaru Markoviću.
U jednom od salona nekadašnjeg poslanstva Austrougarske, usred žustrih pregovora predstavnika velikih sila, umro je ruski ambasador Nikolaj Hartvig.
Na stogodišnjicu austrougarskog ultimatuma 2014. godine, u dvorištu Nadbiskupije, tadašnji premijer Srbije Aleksandar Vučić i bivši ambasador Austrije u Srbiji Johanes Ajgner posadili su crvenu šljivu kao drvo mira.
(Srna)